Η αυτονόμηση του δημόσιου χώρου ως σύγχρονο δημοκρατικό αίτημα

Σκέψεις και σχόλια για τη σημερινή ημέρα...

Στις “ώριμες” -δυτικές- δημοκρατίες (π.χ κεντρική-βόρεια Ευρώπη), η σχέση της “επίσημης” πολιτικής (βλ. κράτος, κόμματα) και του δημόσιου χώρου διαμορφώνεται σε ένα (πολιτικοκοινωνικό - θεσμικό) πλαίσιο ισορροπίας και αυτονομίας. Οι θεσμοί της κοινωνίας των πολιτών (βλ. δημόσιος χώρος) διαθέτουν ισχυρή αυτονομία (αναπτυγμένα δίκτυα αυτό-οργάνωσης των πολιτών) και επιρροή στη σφαίρα του “κοινωνικού”, ενώ οι κρατικο-πολιτικοί θεσμοί (βλ. κόμματα) δρουν -κυρίως- στο πεδίο της “πολιτικής” (διαδικασία λήψης αποφάσεων). Η σύνδεση των δύο αυτόνομων χώρων (δημόσιος χώρος - πολιτική) προκύπτει από την κεντρική κοινωνική και πολιτική στόχευση: την προώθηση του δημόσιου/συλλογικού συμφέροντος. Η ισόρροπη σχέση δημόσιου χώρου και πολιτικής διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για μία αποτελεσματικότερη προσέγγιση της έννοιας του «δημοσίου συμφέροντος» (έννοια με μακρά παράδοση σε τέτοιου τύπου δημοκρατίες). Το προϊόν αυτής της κοινωνικής, πολιτικής, ιστορικής και θεσμικής διευθέτησης είναι η συλλογικότητα και ο ανθρωποκεντρισμός, όπου τα ατομικά (ή/και κομματικά) συμφέροντα υποτάσσονται ή -σαφώς- διαμεσολαβούνται από τα συλλογικά.

Στις “ανώριμες” δημοκρατίες η σχέση δημόσιου χώρου και πολιτικής είναι σαφώς άνιση (υπέρ της δεύτερης). Ο ιμπεριαλισμός του κομματικού φαινομένου σε όλες τις εκφάνσεις του “κοινωνικού”, διαμορφώνει ένα -ασφυκτικά- περιοριστικό πεδίο κινήσεων για αυτόνομες κοινωνικές δράσεις. Επί της ουσίας, η εγχώρια κοινωνία των πολιτών είναι αναιμική, αν όχι ανύπαρκτη. Ο ισχυρός κομματικός έλεγχος στους κοινωνικούς θεσμούς (βλ. πολιτισμός, παιδεία, οικονομία, συνδικαλισμός, αθλητισμός), μέσω ιστορικά θεμελιωμένων δομών και του «προνομίου» της διανομής του δημοσίου χρήματος, δημιουργεί ένα πλέγμα αντικρουόμενων ατομικών - κομματικών συμφερόντων που παράγουν διαφθορά, προσοδοθηρία και διαπλοκή. Στην πολιτική, σε αντίθεση -πιθανώς- με την ελεύθερη οικονομία, δεν υπάρχει ο μηχανισμός της «αοράτου χειρός». Η προώθηση των ατομικών/ κομματικών επιδιώξεων δεν συνεπάγεται συνήθως -ή μάλλον ποτέ- την ικανοποίηση του δημόσιου συμφέροντος. Πολιτική και κοινωνική σφαίρα συγχωνεύονται και δημιουργούν μία “αρένα” ατομικών συμφερόντων, επιδιώξεων και φιλοδοξιών, όπου επιβιώνουν οι πιο “καπάτσοι” και δικτυωμένοι.

Οι παραπάνω σκέψεις - προφανώς ευρέως διαδεδομένες- ελάχιστα θα απασχολήσουν τη δημόσια συζήτηση του “πολιτικού συστήματος” στην θερινή του εορτή στα προεδρικά ανάκτορα. Παραδοσιακά, μετά τη μεταπολίτευση, αποθεώνεται η έννοια της δημοκρατικής σταθερότητας και η διαχρονική - αναχρονιστική μάλλον - σύγκριση της δημοκρατίας με τον φασισμό. Οι μετα-δημοκρατικές ανησυχίες ουδόλως απασχολούν το σύστημα, που εκ των πραγμάτων βολεύεται από το status quo, εφόσον, έτσι, ευνοείται η αναπαραγωγή του. Το ουσιαστικό δημοκρατικό πολιτικό διακύβευμα για τους προοδευτικούς πολιτικούς σχηματισμούς, είναι η προάσπιση του δημόσιου χώρου (προσοχή όχι του κράτους), η βαθμιαία αποκλιμάκωση της κομματικής ισχύος (λιγότερο και καλύτερο κόμμα) και του ελέγχου στους κοινωνικούς θεσμούς (για την μεγαλύτερη αυτονομία τους) και η προώθηση (γιατί όχι η επινόηση πρώτα) του δημοσίου συμφέροντος. Δίχως έναν τέτοιου τύπου ριζοσπαστισμό, οι πολιτικές διακηρύξεις για ηθικοποίηση της πολιτικής είναι κενές περιεχομένου. Ο κίνδυνος του Γκραμσιανού πολιτικού μεταμορφισμού είναι δεδομένος (κόμματα ή/ και πολιτικοί με οραματικές διατυπώσεις όταν βρεθούν σε θέση εξουσίας αλλάζουν συμπεριφορά καθώς ενσωματώνονται πλήρως στις παραδοσιακές εξουσιαστικές δομές).