Πανεπιστημιακό άσυλο δίχως ακαδημαϊκή κοινότητα

...σχόλιο για τη συζήτηση περί ακαδημαϊκού ασύλου

Το πανεπιστημιακό άσυλο δεν έχει εντυπωθεί στο συλλογικό νου ως συνεκτικός δεσμός διαφορετικών ομάδων (φοιτητές, ακαδημαϊκοί, ερευνητές…) που διαμοιράζονται την ακαδημαϊκή ελευθερία και απαρτίζουν μία πνευματική κοινότητα, ως κοινό βίωμα για την επιστημονική και κοινωνική πρόοδο, ως γόνιμη συνθήκη για να ανθήσει η καλλιέργεια του ορθού λόγου, η συνεχής διάψευση, η αμφισβήτηση και η επιστημονική αναζήτηση δίχως δεσμεύσεις, δογματισμούς και υποταγές (ιδεολογικές, εμπορικές, γραφειοκρατικές). Το ακαδημαϊκό άσυλο είναι το άυλο κεφάλαιο για το χτίσιμο μιας πραγματικής ακαδημαϊκής κοινότητας, μίας έννοιας που ποτέ δεν εξελίχθηκε σε κάτι περισσότερο από μία απλή συνάθροιση ατόμων και συμφερόντων σε ένα πανεπιστημιακό χώρο. Ακαδημαϊκή κοινότητα και άσυλο είναι έννοιες συμβιωτικές, η μία προϋποθέτει την άλλη. Το άσυλο είναι σχέση κοινότητος και η κοινότητα είναι σχέση ελευθερίας. Διόλου απροσδόκητα, η απουσία σχέσεων κοινωνίας, η ανυπαρξία ακαδημαϊκής και πνευματικής κοινότητας αποτυπώνονται στην ηθική, συμβολική και πραγματική υποβάθμιση του ασύλου σε έννοια γεωγραφική - χωροταξική και αστυνομική. Δυστυχώς, δίχως ακαδημαϊκή κοινότητα, το στερεοτυπικό «ελεύθερη διακίνηση των ιδεών» αδυνατεί να διαχωρίσει επί της ουσίας ένα πανεπιστήμιο από ένα καφενείο.

Τι γίνεται με το κάπνισμα στους χώρους του πανεπιστημίου;

Σε πρόσφατη επίσκεψη σε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, στο χώρο εισόδου στις γραμματείες των Τμημάτων, εκεί που τέτοιες μέρες κάθε χρόνο στήνεται μία ιδιότυπη παραταξιακή έκθεση για την προσέλκυση νέων φοιτητών, φλυαρώντας με ορισμένους φίλους -γενικώς- για τα θέματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, "καταγράψαμε" και την ακόλουθη "ερωτοαπάντηση": Αλήθεια, τι γίνεται με το κάπνισμα στους χώρους του πανεπιστημίου; Τίποτα, υπάρχει άσυλο.
(η ατμόσφαιρα και οι αναρίθμητες πεταμένες γόπες ήταν αφορμή για την ερώτηση)
Αναμφίβολα, η άμεση απάντηση και ο -κατά κάποιο τρόπο- φυσικός αυθορμητισμός της, δίχως κάποια συμπληρωματική εξήγηση ή διευκρίνηση, αποτυπώνει με τον πιο πειστικό τρόπο πόσο βαθιά έχει εντυπωθεί στο συλλογικό νου, συνειδησιακά και βιωματικά, η βαθμιαία αποδόμηση της έννοιας του ακαδημαϊκού ασύλου.
Η απόπειρα συζήτησης για ζητήματα λειτουργικής διευθέτησης διαφορετικών -συχνά αντικρουόμενων- δικαιωμάτων, συλλογικής προστασίας της ακαδημαϊκής κοινότητας, ατομικής και συλλογικής ευθύνης, υπεράσπισης του δημόσιου χώρου και σεβασμού στη δημοκρατική νομιμότητα παραμένει αδιέξοδη μπροστά στην ανυπέρβλητη διατύπωση: υπάρχει άσυλο. Η ισχύς της αυταπάτης για μία -διαχρονικά- ad hoc ερμηνεία του ακαδημαϊκού ασύλου είναι τόσο έντονη, ώστε δημιουργείται η αίσθηση ότι κάθε ορθολογικό επιχείρημα είναι ανίσχυρο απέναντι στην δογματική ιδεοληψία. Η κραυγαλέα αντίφαση μεταξύ της δημοκρατικής υπεράσπισης της δημόσιας "ταυτότητας" του πανεπιστημίου και της μεταφυσικής εκδοχής του ακαδημαϊκού ασύλου είναι επιμόνως παρούσα...

Συνέδριο ΠΟΣΔΕΠ: προοδευτική στροφή

Το τελικό αποτέλεσμα των εργασιών του Συνεδρίου του συνδικαλιστικού οργάνου των πανεπιστημιακών καθηγητών (ΠΟΣΔΕΠ) διανοίγει μία σημαντική προοπτική για μία προοδευτική στροφή στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Η υπερίσχυση των κεντροαριστερών δυνάμεων έναντι της -άκρας- αριστεράς (αν και όχι συντριπτική), επιβεβαίωσε την έκδηλη κινητικότητα και το ενδιαφέρον των προοδευτικών πανεπιστημιακών (σημαντική αύξηση της συμμετοχής) για μία αντιπροσωπευτικότερη, δημοκρατικότερη και λογικότερη διοίκηση του συνδικαλιστικού τους οργάνου, με πρωταρχικό ενδιαφέρον την προώθηση αιτημάτων για ριζοσπαστικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των πανεπιστημίων. Υπό το προηγούμενο καθεστώς, η ΠΟΣΔΕΠ είχε επιδοθεί στη συστηματική υπεράσπιση του status quo στα πανεπιστήμια και στην ιδεοληπτική αντιδραστικότητα (η δήθεν αριστερή "αυθεντία" για την Παιδεία). Πολύ περισσότερο, σε καμία περίπτωση δεν φάνηκε πρόθυμη να εργαστεί για την αποτροπή της βίας στο εσωτερικό των πανεπιστημίων (βανδαλισμοί, διάλυση συνελεύσεων θεσμικών οργάνων, ξυλοδαρμοί καθηγητών), για τη διασφάλιση της δημοκρατικής ομαλότητας και των στοιχειωδών ακαδημαϊκών ελευθεριών και την ενίσχυση της διαφάνειας και της αξιοκρατίας (κλίκες, ενδογαμία κτλ.). Η δική μου προσδοκία είναι ότι, η αναμενόμενη αλλαγή ρότας στον χώρο των πανεπιστημιακών μπορεί να διαμορφώσει ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για μία νέα αρχή, με κεντρικούς στόχους την αναμόρφωση και αναγέννηση του ελληνικού πανεπιστημίου και τη βαθμιαία αποδέσμευση από την μετριοκρατία, τον συντεχνιασμό, την ιδεοληπτική μανία, τη βία και την ανυποληψία.

Σκέψεις για την Παιδεία...

Αναδημοσιεύω σχόλιο του κ. Χρήστου Χαρακοπίδη στην προηγούμενη ανάρτηση. Ο κ. Χ.Χ είναι μαθηματικός και διδάσκει στο 2ο Γενικό Λύκειο Ορεστιάδας (μετά τις τάξεις του 2ου συναντιόμαστε ξανά στο...blogging!). Λόγω της θέσης και της πείρας του, η συζήτηση μαζί του έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

"Για να μπορούμε να μιλούμε για τα δέοντα της Εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης σε στέρεες βάσεις θα πρέπει πρώτα να γίνει σωστή διάγνωση των αιτίων, στα οποία οφείλεται η σημερινή κατάσταση. Διαβάζω και ακούω πολλούς να ταυτίζουν τους Δημόσιους υπαλλήλους του κρατικού μηχανισμού με τους Εκπαιδευτικούς προσάπτοντάς τους ό,τι χαρακτηρίζει έναν κλασικό Δημόσιο υπάλληλο που «βολεύτηκε» σε κάποια θέση χάριν του κομματικού του πατριωτισμού στην υπηρεσία των όποιων προστατών του. Ξεκινούμε λοιπόν από το δεδομένο ότι οι Εκπαιδευτικοί στο σύνολό τους δεν έχουν υποχρέωση σε κανέναν από την έναρξη της Εκπαιδευτικής τους σταδιοδρομίας εκτός ίσως των στελεχών, που πολλά οφείλουν στους κομματικούς τους προστάτες και αυτή είναι η αιτία της εναντίωσης της πλειοψηφίας των Εκπαιδευτικών σε κάθε μορφής Αξιολόγηση. Να αξιολογηθούν από ποιούς; Η Αξιολόγηση μ’ αυτές τις συνθήκες μετατρέπεται απλά σε εργαλείο χειραγώγησης των Εκπαιδευτικών από ανθρώπους, που αναρριχώνται στην Εκπαιδευτική πυραμίδα εξ αιτίας των κομματικών τους επιλογών. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, στο περιβάλλον που ζω και εργάζομαι τουλάχιστον, οι Εκπαιδευτικοί αγωνίζονται με ηρωισμό θα έλεγα με δύσκολες συνθήκες μέσα σε ένα αντιφατικό Σχολείο, που άλλους στόχους έχει στη θεωρία, αλλά για διαφορετικά στοιχεία κρίνεται από την κοινωνία μας.
Θεωρητικά η Εκπαίδευση έχει στόχο την Επιστημονική κατάρτιση των μαθητών, την κοινωνικοποίησή τους, την εμπέδωση σταθερών ηθικών αξιών στην προσωπικότητά τους, την καλλιέργεια των ειδικών ικανοτήτων τους για την επαγγελματική τους αποκατάσταση στο μέλλον, την δημιουργία συνείδησης ενός πολίτη που ζει σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, αλλά ταυτόχρονα σε ένα περιβάλλον που δεν γνωρίζει σύνορα, φυλές ή χρώματα ανθρώπων. Στοχεύει ακόμη σε πολίτες που θα σέβονται το περιβάλλον και θα αισθάνονται την υποχρέωση να το προστατεύουν για τις μέλλουσες γενεές, σε πολίτες αλληλέγγυους, με ευαισθησία στους αδύναμους και αδικημένους συμπολίτες τους. Προπάντων όμως βασική επιδίωξη είναι η μύηση των μαθητών στην τεχνική της μάθησης.
Όλοι σχεδόν συμφωνούμε στους στόχους, αλλά φοβάμαι ότι στην πραγματικότητα μας ενδιαφέρει όλους μόνο το ορατό. Η Επαγγελματική αποκατάσταση. Ηεπιτυχία είναι συνυφασμένη με την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Στη συνείδηση του κόσμου, αλλά και πολλών Εκπαιδευτικών, επιτυχημένος μαθητής είναι αυτός που τελικά θα διαβεί τις πύλες του Πανεπιστημίου. Οι άλλοι θεωρούνται κομπάρσοι της Σχολικής διαδικασίας, βαρίδια στον καθημερινό αγώνα για την ολοκλήρωση της εξεταστέας ύλης. Οι μαθητές απαξιώνουν το Δημόσιο Σχολείο και παρακολουθούν το Σχολείο-Φροντιστήριο που τους μυεί καλύτερα στο μηχανισμό «επιτυχών» εξετάσεων και δεν έχει σχέση με την ποιότητα του διδακτικού προσωπικού των Δημόσιων Σχολείων. Οι Εκπαιδευτικοί που επιμένουν να υπηρετούν τους στόχους της πραγματικής Παιδείας συνήθως γίνονται γραφικές φιγούρες σ΄ αυτό το περιβάλλον. Ο καθένας δίνει τον προσωπικό του υπέρ πάντων αγώνα για να ξεπεράσει στο μόριο τον άλλο. Η τριτοβάθμια Εκπαίδευση αποτελεί κατά κανόνα χώρο ξεκούρασης των νικητών σ΄ αυτό το σκληρό και ανελέητο αγώνα δρόμου.
Οι Εκπαιδευτικοί είναι εγκλωβισμένοι σ’ αυτό το βάλτο και δεν αρκεί από μόνη της η τεχνολογική επανάσταση για να γίνει το άλμα. Πρέπει να αλλάξει ριζικά η φιλοσοφία της. Παραθέτω τις δικές μου σκέψεις –τις έχω καταθέσει και άλλες φορές, όπου μου δόθηκε η δυνατότητα – με τις βασικές αρχές που πρέπει να καλύπτονται από την πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Στην προσχολική ηλικία το παιδί εντάσσεται σε ομάδα ανθρώπων, όπου μαθαίνει να σέβεται και να λειτουργεί με τους κανόνες της. Ανιχνεύονται οι πρώτες ιδιαίτερες δεξιότητες του παιδιού μέσα από το παιχνίδι και τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες του σχολείου. Στην πρωτοβάθμια Εκπαίδευση μαθαίνει να διαβάζει και να γράφει καλά τη μητρική του γλώσσα μαζί με μια δεύτερη, κάνει και εφαρμόζει σωστά τις τέσσερις πράξεις τις αριθμητικής με εφαρμογές στην καθημερινή πρακτική. Μαθαίνει τη χρήση Η/Υ, ώστε να τον χρησιμοποιεί σε υπάρχοντα Εκπαιδευτικά προγράμματα προσομοίωσης. Μαθαίνει να παρατηρεί τη φύση, συχνά έξω από την αίθουσα διδασκαλίας και να ερμηνεύει βασικά φυσικά φαινόμενα. Καλλιεργείται συστηματικά η αλληλεγγύη και συνοχή των μελών της ομάδας σε όλες τις εκδηλώσεις.
Για οποιοδήποτε άλλο μάθημα χρησιμοποιούνται σύγχρονα μέσα διδασκαλίας (βίντεο, internet, κινηματογραφικές ταινίες, Η/Υ κ.α). Όλες οι εργασίες γίνονται στο Σχολείο.
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση – Γυμνάσιο-Λύκειο. Γίνεται αυστηρός προσδιορισμός των μαθημάτων που επιτρέπεται να δίνονται εργασίες εκτός σχολικής αίθουσας και των μαθημάτων που πρέπει να γίνονται αποκλειστικά και μόνο στο εργαστήριο ή στην αίθουσα χωρίς εξετάσεις, διαγωνίσματα, εργασίες εκτός σχολείου. Τα μαθήματα εργαστηριακού χαρακτήρα (π.χ. οικιακή οικονομία , τεχνολογία, κ.α.), να γίνονται αποκλειστικά και μόνο στο χώρο του Σχολείου χωρίς ανάθεση εργασιών στο σπίτι. Επιμένω ότι το Σχολείο πρέπει να είναι χώρος μάθησης και όχι χώρος εξέτασης για το τι έμαθε ή τι εργασία έκανε ο μαθητής στο σπίτι του, που είναι η κύρια αιτία για την άνθιση της παραπαιδείας. Το ωράριο λειτουργίας των Γυμνασίων και Λυκείων είναι εξοντωτικό για τους μαθητές. Τα Αναλυτικά προγράμματα διδασκαλίας χρειάζονται ριζική αναμόρφωση και προσαρμογή για τη χρήση εργαστηρίων, προβολή ταινιών, δυνατότητα αναζητήσεων και εργασιών μέσω του διαδικτύου, Εκπαίδευσης
εκτός σχολικής αίθουσας, χρήσης βιβλιοθηκών κ.λ.π. Απεμπλοκή από το πανάρχαιο σύστημα κουδούνι –αυστηρό 45λεπτο –κουδούνι-διάλλειμα-κουδούνι -45λεπτο και πάλι από την αρχή που παραπέμπει σε φυλακισμένους με τα απαραίτητα διαλλείματα τους. Τίθενται συγκεκριμένοι διδακτικοί στόχοι σε κάθε μάθημα και αποφεύγουμε το μοναδικό διδακτικό βιβλίο που οδηγεί στη στείρα αποστήθιση της ύλης από πολλούς μαθητές. Η όποια πρόσθετη διδακτική στήριξη γίνεται μέσα στο Σχολείο σε όσους μαθητές έχουν ανάγκη. Αποσύνδεση του Λυκείου από το Πανεπιστήμιο.
Η δυνατότητα επιλογής πολλών μαθημάτων όμως μέσα στο Σχολείο λειτουργεί στην πράξη με εξαιρετική δυσκολία και ιδιαίτερα σε μικρές σχολικές μονάδες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται Δημόσια σχολεία διαφορετικών ταχυτήτων και δυνατοτήτων επιλογής. Σήμερα π.χ. το γραμμικό και ελεύθερο σχέδιο που είναι μάθημα επιλογής σε ελάχιστα περιφερειακά σχολεία διδάσκεται. Έτσι στην πλειοψηφία τους οι μαθητές των περιφερειακών σχολείων σχεδόν αποκλείονται από τη δυνατότητα σπουδών στην αρχιτεκτονική ή όπου αλλού απαιτείται γραμμικό ή ελεύθερο σχέδιο. Ο τίτλος επάρκειας στην δεύτερη γλώσσα δίνεται από το σχολείο και αποτελεί έγκυρο και αναμφισβήτητο στοιχείο, όπου χρειαστεί. Ας σταματήσει αυτός ο σκληρός ανταγωνισμός για τη εισαγωγή των μαθητών στα Πανεπιστήμια. Η κάθε Σχολή ορίζει ελάχιστο βαθμολογικό όριο στα μαθήματα που την ενδιαφέρουν και οι μαθητές που ικανοποιούν τις προϋποθέσεις εγγράφονται σ΄ αυτή. Το απολυτήριο αποκτάται με ενδοσχολικές εξετάσεις από κεντρική τράπεζα θεμάτων και καθιερώνεται σύστημα ελέγχου και σταθερών κριτηρίων για την αξιοπιστία αξιολόγησης των μαθητών στη Σχολική μονάδα.
Οποιαδήποτε προσπάθεια βελτίωσης του Εκπαιδευτικού συστήματος περνάει κατ΄ ανάγκη από τους Εκπαιδευτικούς. Τίποτε δεν προχωρά ερήμην τους, όσο αγαθές και αν είναι οι προθέσεις. Είναι απαραίτητη η εξαντλητική συζήτηση με τους εκπροσώπους της Εκπαίδευσης, ώστε να υπάρξει η στοιχειώδης συναίνεση στα σημεία που τα συντεχνιακά ανακλαστικά προκαλούν σημαντικές δυσκολίες. Ένα αναβαθμισμένο Εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί να υπηρετείται από υποβαθμισμένους Εκπαιδευτικούς. Απαιτείται γενναία ηθική και οικονομική αναβάθμισή τους. Αξιοκρατία σε όλα τα επίπεδα και συνεχής επιμόρφωση στελεχών και Εκπαιδευτικών. Η αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού είναι απαραίτητο στοιχείο για την ποιότητα του Δημόσιου Σχολείου, αλλά μόνο σε περιβάλλον διαφάνειας και αξιοκρατίας στην επιλογή των στελεχών".

Συζήτηση G700 με την Α. Διαμαντοπούλου

Μαζί με τους Δ. Γκούγκλα, Ν. Κόσσυφα και Γ. Αγγελόπουλο (ηθοποιός και σκηνοθέτης της κωμωδίας "31" για τη γενιά των 700 ευρώ), συζητήσαμε με την Άννα Διαμαντοπούλου για το ζήτημα της "διαγενεακής δικαιοσύνης", καθώς και βασικές ιδέες για μία ουσιαστική μεταρρύθμιση στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Μεταρρύθμιση Δημόσιου Πανεπιστημίου: αυτονομία & εσωτερική δημόσια αγορα

Νομίζω ότι, η παρακάνω πρόταση συμπυκνώνει το διακύβευμα μίας ουσιώδους μεταρρύθμισης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση: παραχώρηση πλήρους ακαδημαϊκής, διαχειριστικής και χρηματοοικονομικής αυτονομίας στα πανεπιστήμια και διαμόρφωση μίας ιδιότυπης εσωτερικής δημόσιας αγοράς. Η έννοια της αυτονομίας των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων συνίσταται στη δυνατότητα των διοικήσεών τους να ασκούν απόλυτο έλεγχο σε θέματα εσωτερικής λειτουργίας και καθημερινής πρακτικής, όπως:
η εισαγωγή, η εξέλιξη και η «έξοδος» των φοιτητών τους,
η οργάνωση και η λειτουργία των προγραμμάτων σπουδών τους,
ο τρόπος διανομής των συγγραμμάτων,
η αμοιβή του επιστημονικού προσωπικού,
ο έλεγχος και η διαχείριση των οικονομικών πόρων και
ο τρόπος διοίκησής τους.

Σε αντίθεση με το σημερινό status quo, όπου όλα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα διοικούνται βάσει του κεντρικού σχεδιασμού του Υπουργείου Παιδείας ως υφιστάμενες διοικητικές αρχές (και όπου «τα ίδια ισχύουν για όλους»), η εκχώρηση αυτονομίας στα πανεπιστήμια συντείνει στη διαμόρφωση ενός συστήματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με ανεξάρτητες μονάδες (πανεπιστήμια) που δρουν ως θεσμικοί εταίροι με το κέντρο (κράτος).
Η θεσμική σχέση των αυτόνομων μονάδων με το κέντρο προσδιορίζεται από ειδικά «συμβόλαια» που καθορίζουν τις αμοιβαίες υποχρεώσεις και τα κριτήρια ποιότητας και χρηματοδότησης.
Η δυνατότητα αυτοδιαχείρισης των ιδρυμάτων αποδεσμεύει το σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης από τον άκαμπτο και αναποτελεσματικό έλεγχο του κράτους προσδίδοντάς του ευελιξία και στοιχεία δημιουργικής άμιλλας.
Το πανεπιστήμιο, ως αυτόνομη θεσμική οντότητα, αίρει το χαρακτήρα (ιδιότητα) της δημόσιας υπηρεσίας παροχής ανώτατης εκπαίδευσης (ΝΠΔΔ), αποκτά τη δική του ταυτότητα και διαμορφώνει την ιδιαίτερη ιστορική και κοινωνική του διαδρομή στον ευρύτερο ακαδημαϊκό χώρο.
Η διαφοροποίηση, η καινοτομία και η ευελιξία αντικαθιστούν την ακαμψία, τον συγκεντρωτισμό και τον γραφειοκρατικό έλεγχο, δημιουργούν συνθήκες ποιοτικού ανταγωνισμού μεταξύ των ιδρυμάτων και διαμορφώνουν ένα δυναμικό σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Έτσι η μεταρρύθμιση εισάγει κίνητρα και ανταγωνισμό στο σύστημα χωρίς κατ' ανάγκη να απεμπολείται ο δημόσιος χαρακτήρας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Η νέα θεσμική σχέση κράτους-πανεπιστημίου συγκροτείται με βάση το κριτήριο της χρηματοδότησης.
Το κράτος παύει να ασκεί το ρόλο του αυστηρού κεντρικού διαχειριστή-επόπτη και μετατρέπεται σε αποτελεσματικό χρηματοδότη. Τα κριτήρια χρηματοδότησης θα υποδεικνύονται από κοινώς αποδεκτούς δείκτες ποιότητας (μετά από συμφωνία κράτους - πανεπιστημίων και μεταξύ των ίδιων των ιδρυμάτων) για κάθε αντικείμενο σπουδών που θα υπαγορεύουν μία αντικειμενική σχέση αξιολόγησης-χρηματοδότησης (π.χ. η ποιότητα του ερευνητικού έργου και της διδασκαλίας, οι υποδομές, οι προοπτικές της επαγγελματικής εξέλιξης των αποφοίτων, η ισότητα ευκαιριών, η προσαρμογή στις νέες τεχνολογίες, ο ρυθμός εισαγωγής καινοτομιών…). Η εγκαθίδρυση ενός ανεξάρτητου φορέα που θα ελέγχει και θα αξιολογεί την πρόοδο των πανεπιστημίων (π.χ όπως στην Αγγλία) είναι μία αποτελεσματική επιλογή.
Ωστόσο, η αξιολόγηση δεν προϋποθέτει την «τιμωρία» (διακοπή χρηματοδότησης) των ιδρυμάτων που επιτυγχάνουν χαμηλές αποδόσεις και υστερούν συγκριτικά με τα υπόλοιπα, αλλά, αντιθέτως, μπορεί να προβλέπει την αύξηση της χρηματοδότησης τους προκειμένου να ενισχυθούν οι προοπτικές ανασυγκρότησης και τα περιθώρια βελτίωσης του επιπέδου ποιότητας των υπηρεσιών τους (π.χ επένδυση σε υποδομές, χρηματοδότηση ενός καινοτόμου διοικητικού προτύπου, πιθανές συγχωνεύσεις ή συνεργασίες με αποδοτικότερα ιδρύματα κ.τ.λ).
Η επιβράβευση των πανεπιστημίων που καταφέρνουν υψηλά επίπεδα ποιότητας συμβαδίζει με παράλληλη θετική υποστήριξη των ιδρυμάτων που προσαρμόζονται αργά στις νέες συνθήκες του εσωτερικού ανταγωνισμού. Βέβαια, η σημαντική αύξηση της δημόσιας χρηματοδότησης αποτελεί βασικό προαπαιτούμενο.
Η πραγματική αυτοτέλεια του πανεπιστήμιου και η επινόηση μιας "δημόσιας αγοράς" στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης θα είναι ευεργετική. Νομίζω ότι, αυτή η agenda προσφέρεται για ουσιαστικό διάλογο.

Η "χαμένη" ταυτότητα του "πανεπιστημίου"

Σε μία υποθετική κατάταξη των χωρών με κριτήριο τον καταναλώσιμο χρόνο δημόσιας συζήτησης για “πανεπιστημιακά” θέματα, εκτιμώ ότι η χώρα μας θα βρισκόταν με σχετική ευκολία στις υψηλότερες θέσεις. Αλίμονο όμως, η ποσότητα του χρόνου που αναλώνεται στη σχετική συζήτηση είναι αντιστρόφως ανάλογη με το ποιοτικό επίπεδο και τη μεταρρυθμιστική εξέλιξη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Διόλου παράδοξο. Άλλωστε, η θεματολογία του δημόσιου διαλόγου για τα ζητήματα του «Πανεπιστημίου», η ποιότητα της συζήτησης και τα -πολιτικά/ εκπαιδευτικά - συμπεράσματα που προκύπτουν αναδεικνύουν ορισμένες θλιβερές διαπιστώσεις.

Λόγου χάρη, μένουμε έκπληκτοι μπροστά στα σύγχρονα εθνικά “πανεπιστημιακά” διακυβεύματα: ακαδημαϊκή περιφρούρηση του πανεπιστημιακού χώρου, υπεράσπιση της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών, ανοιχτά πανεπιστήμια! Έτσι, είναι τραγικό ότι επιχαίρουμε (και δυστυχώς όπως έχουν τα πράγματα, καλά κάνουμε!) διότι ακαδημαϊκοί και φοιτητές φύλαξαν καλά τα πανεπιστήμια και δεν άφησαν τους εξωπανεπιστημιακούς (κουκουλοφόρους) να εισέλθουν. Είναι αξιολύπητο επίσης ότι, μιλάμε ατελείωτες ώρες για το μείζον θέμα της γεωγραφικής έκτασης (sic) του ασύλου (!): μπροστά στα Προπύλαια η φοιτητική κοινότητα μπορεί ελεύθερα να διατυπώνει τις ιδέες της, σε αντίθεση με το πεζοδρόμιο της Πανεπιστημίου όπου μπορούν να την εμποδίσουν οι ασφαλίτες! Στο τάδε παγκάκι ή στο δείνα δρομάκι δίπλα στο πανεπιστήμιο ισχύει ή όχι το άσυλο; Βέβαια, αποτελεί προοδευτική και δημοκρατική κατάκτηση το γεγονός ότι τα πανεπιστήμια είναι πλέον «ανοιχτά»! Δυστυχώς, το μείζον δεν είναι τι «κάνουμε» στα πανεπιστήμια, αλλά αν τα φυλάμε καλά ή αν μπορούμε να τα έχουμε «ανοιχτά». Μάλιστα, ακόμη και δημοκρατικές διευθετήσεις στην πανεπιστημιακή διοίκηση τίθενται σε αμφιβολία και δημιουργούν “φοβερές” αντιπαραθέσεις. Θυμηθείτε τη δημόσια συζήτηση για την καθολική ψηφοφορία των φοιτητών στις πρυτανικές εκλογές που έγινε με αφορμή τα τραγικά γεγονότα του περασμένου χρόνου (καταλήψεις, ξυλοδαρμοί, κλοπή καλπών! …)
Δυστυχώς, η εμμονή στις διαδικασίες και η ασυλολαγνεία συστηματικά υπονομεύουν τον διάλογο για το πραγματικό περιεχόμενο του κοινωνικού ρόλου του «πανεπιστημίου», δηλαδή της “ακαδημαϊκής κοινότητας” που εργάζεται για τη διαμόρφωση ενός δημόσιου χώρου προαγωγής του ιδεώδους της Παιδείας, παροχής σύγχρονων ποιοτικών εκπαιδευτικών υπηρεσιών και μύησης σε μία συγκεκριμένη στάση ζωής, ήθους, πνευματικής καλλιέργειας, κριτικής αμφισβήτησης, διαλόγου, επιστημονικής και επαγγελματικής επάρκειας. Πριν όμως φτάσουμε να συζητούμε για τους τρόπους και τις πολιτικές διαμόρφωσης του σύγχρονου ποιοτικού, δημοκρατικού, προοδευτικού δημόσιου πανεπιστημίου, ας κρατήσουμε στο μυαλό μας ένα κρίσιμο ζήτημα, που όλο και λιγότερο διατυπώνεται δημόσια: η ακαδημαϊκή κοινότητα ως τέτοια, δηλαδή ως σύνολο ανθρώπων (ως μία κοινωνική συλλογικότητα) που εργάζεται για ένα κοινό σκοπό (πρόοδος, παιδεία, ακαδημαϊκή αριστεία) στο πλαίσιο αμοιβαίως αποδεκτών και σεβαστών αρχών και αξιών, μάλλον δεν υφίσταται. Η -μόνον κατ’ όνομα- ακαδημαϊκή κοινότητα, κατακερματισμένη σε ομάδες συμφερόντων που διαπλέκονται για την ικανοποίηση των προσωπικών τους επιδιώξεων και «σιωπηλές πλειοψηφίες» που απογοητευμένες αδιαφορούν και «ιδιωτεύουν», δείχνει ότι το πανεπιστήμιο (ως τέτοιο) έχει χάσει την πραγματική του ταυτότητα. Δυστυχώς, αυτό είναι το μείζον.

Υ.Γ. Κείμενα στο HS για τα πανεπιστήμια υπάρχουν στο index (βλ. παιδεία)

Περί "Θρησκευτικών"...

Σχόλιο για την πρωτοβουλία του ΥΠ.Ε.Π.Θ σχετικά με την - προαιρετική - παρακολούθηση του μαθήματος των Θρησκευτικών...

Το περιεχόμενο της πρόσφατης εγκυκλίου του ΥΠΕΠΘ αφορά στην απαλλαγή των μαθητών (ή/και των γονέων) από την -μέχρι πρότινος- υποχρέωση να δικαιολογούν την επιλογή (επιθυμία) της μη παρακολούθησης του μαθήματος των Θρησκευτικών. Δίχως αμφιβολία, το προοδευτικό “άνοιγμα” του Υπουργείου προκαλεί θετική εντύπωση. Η απλοποίηση της διαδικασίας “απαλλαγής” και η υπεράσπιση του δικαιώματος της μη δημοσιοποίησης προσωπικών δεδομένων είναι -αυτονόητες- ρυθμίσεις για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα.
Ωστόσο, η μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία είναι «ανοικτή» σε κριτική για δύο κυρίως λόγους (επικοινωνιακή τακτική & διστακτικότητα): α) η μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία του κ. Στυλιανίδη δεν κομίζει κάτι νέο στην εκπαιδευτική διαδικασία, διότι η συγκεκριμένη ρύθμιση -λογικά- ισχύει από τον Φεβρουάριο του 2005 (εδώ η σχετική εγκύκλιος & σχόλιο των Νέων). Επομένως, είτε η σχετική ρύθμιση παραμένει ανενεργή μέχρι τώρα, οπότε το Υπουργείο εκ νέου την επισημαίνει και την προωθεί προς εφαρμογή, είτε πρόκειται για ένα άνευ ουσίας πολιτικό - προοδευτικό πυροτέχνημα, β) αν και η προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι εξόχως σημαντική, εντούτοις δεν υπάρχει πρόνοια για την ισχυρή πιθανότητα κοινωνικού αποκλεισμού (στη σχολική κοινότητα, στη γειτονιά...) ή/και "γκετοποίησης" των μαθητών που επιλέγουν τη μη παρακολούθηση του μαθήματος (νομίζω ότι η σχολική εμπειρία το πιστοποιεί). Επιπρόσθετα, η πολιτεία παραμένει εξαιρετικά διστακτική ως προς την προώθηση ενός εναλλακτικού μαθήματος (εγγύτερα σε ό,τι εννοούμε ως θρησκειολογία) για την πλουραλιστική προσέγγιση του "θείου", τη δημιουργική σύνθεση των διαφορετικών θρησκειών/δογμάτων, τη (γοητευτική) μετάβαση του μαθητή στο πρώιμο στάδιο της φιλοσοφικής και θρησκευτικής αναζήτησης, την μύηση σε μία κουλτούρα και στάση ζωής με σημεία αναφοράς την ανεκτικότητα και το σεβασμό στη διαφορετικότητα, την υπέρβαση παραδοσιακών αντιλήψεων και στερεοτύπων και την ολοκληρωμένη πνευματική διαπαιδαγώγηση (μακριά από το πρότυπο της κατήχησης). Οι αντιδράσεις σε μία τέτοιου τύπου παρέμβαση είναι δεδομένες, ωστόσο μόνο τέτοιου είδους ρυθμίσεις που απαιτούν ισχυρή πολιτική βούληση και υπέρβαση του πολιτικού κόστους μπορούν -δικαίως- να αποκαλούνται "μεταρρύθμιση".

Συγκρούσεις Ιδεοληπτικών

Η διαπίστωση είναι -μάλλον- κοινή: η δημόσια αντιπαράθεση για κρίσιμα θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος είναι διαρκώς δέσμια ενός ανελαστικού, αναχρονιστικού και ιδεοληπτικού κοινωνικο πολιτικού πλαισίου που αρθρώνεται σε μία αυστηρά μανιχαϊστική λογική. Διόλου απροσδόκητα, διατυπώνονται δύο διαμετρικά αντίθετες “αλήθειες”, όπου η υπεράσπισή τους από τα αντιτιθέμενα μέρη γίνεται με τρόπο δογματικό/θεολογικό. Η δημιουργική αμφισβήτηση, ο διάλογος, η σύνθεση και ο συμβιβασμός (απαγορευμένη λέξη) δεν λογίζονται σαν εργαλεία διαβούλευσης και διαπραγμάτευσης για την προσέγγιση κοινών τόπων και αμοιβαία αποδεκτών λύσεων. Η βία, οι παρεκτροπές, οι απειλές και οι εκβιασμοί είναι αποτελεσματικότερα εργαλεία για τους εμπλεκόμενους, εφόσον το διακύβευμα είναι η ολοκληρωτική ήττα του αντιπάλου.

Σ’ αυτό το αναποτελεσματικό και δυσλειτουργικό σχήμα εντάσσεται και η δημόσια αντιπαράθεση για τα πανεπιστήμια. Κράτος (κυβέρνηση) και οργανωμένες μειοψηφίες (φοιτητές, καθηγητές) έχουν περιχαρακωθεί πίσω από τα ιδεοληπτικά τους στερεότυπα μετατρέποντας τον δημόσιο διάλογο σε “ανταρτοπόλεμο”. Ο Υπουργός Παιδείας διατυπώνει διαρκώς την ‘απόλυτη αλήθεια’ των ιδιωτικών πανεπιστημίων που συνοδεύεται από έντεχνες απειλές για το μέλλον του δημόσιου πανεπιστημίου, ενώ οι ιδεοληπτικές μειοψηφίες διακηρύττουν την ‘απόλυτη’ αντίσταση στα “σχέδια της παγκοσμιοποίησης” και δαιμονοποιούν κάθε πρωτοβουλία μεταρρύθμισης του υπάρχοντος status quo. Το παίγνιο είναι μηδενικού αθροίσματος. Μάχη μέχρι τελικής πτώσεως. Αλήθεια, όλοι αυτοί που ομιλούν για το δημόσιο πανεπιστήμιο είναι σε θέση να το (προσδι) ορίσουν επαρκώς; Μάλλον όχι. Αν το επιχειρούσαν θα διαπίστωναν ότι το πανεπιστήμιο ως κοινωνικός θεσμός λειτουργεί ως μηχανισμός αναπαραγωγής κριτικής και αμφισβήτησης σε κάθε είδους παραδεδεγμένες αλήθειες και δόγματα, ως ζων οργανισμός που αναζητά τη διαρκή εξέλιξη, την παραγωγή και τη διάχυση νέας γνώσης, νέων τρόπων του “σκέπτεσθαι”. Στο “πανεπιστήμιο” δεν ενυπάρχει η έννοια της στατικότητας, αναδύεται συνεχώς ένας νέος δυναμισμός που -μεταξύ άλλων- μας επιτρέπει να μυηθούμε σε μία συγκεκριμένη στάση ζωής, ήθους, πνευματικής καλλιέργειας, κριτικής αμφισβήτησης, διαλόγου, επιστημονικής και επαγγελματικής επάρκειας. Μόνο αν αποκτήσουν οι άμεσα εμπλεκόμενοι μία βιωματική και συνειδησιακή ταύτιση με το ‘πανεπιστήμιο’, θα διαπιστώσουν ότι πίσω από τις δογματικές αλήθειες υπάρχουν νέες λύσεις, καινοτόμες συνθέσεις, ιδέες και προοπτικές. Τότε, μόνο, θα αντιληφθούν τι σημαίνει πραγματικός διάλογος και δημόσια διαβούλευση για την προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος. Ως τότε, θα απολαμβάνουμε καθημερινά τα ‘μαργαριτάρια’ των υπουργών και τους τραμπουκισμούς των επαγγελματιών επαναστατών.. Ως τότε θα είμαστε εγκλωβισμένοι στις συμπληγάδες τους...

Ε. Στυλιανίδης: Πολιτικός ερασιτεχνισμός ή σκοπιμότητα και 'εξυπνακισμοί';*

Μερικές σκέψεις για την πολιτική τακτική του Υπουργείου Παιδείας, με αφορμή τον εκ νέου αναβρασμό στα πανεπιστήμια….

Όπως ανέφερα στην προηγούμενη ανάρτηση, θεωρώ ότι ο «νόμος - πλαίσιο» για την τριτοβάθμια εκπαίδευση περιλαμβάνει ορισμένα θετικά στοιχεία, μεταξύ αυτών, η θέσπιση «καθολικής ψηφοφορίας» για την εκλογή Πρυτανικών Αρχών. Εν πάσει περιπτώσει, πέρα από τις δικές μας υποκειμενικές απόψεις για τον «νόμο-πλαίσιο», για το ΥΠΕΠΘ και την κυβέρνηση η σχετικά ομαλή διεξαγωγή των εκλογών με το νέο μέτρο αποτελεί εκ των πραγμάτων ένα κρίσιμο “crash test”∙ πέρα από την διερεύνηση των δυνατοτήτων εφαρμογής του νόμου στο σύνολό του, αποτελεί ουσιαστική ευκαιρία να διαπιστώσει αν το συγκεκριμένο μέτρο είναι ελκυστικό στη φοιτητική κοινότητα και αν διαμορφώνονται οι ελάχιστες προϋποθέσεις συναίνεσης για την εφαρμογή του. Επί της ουσίας, να διαπιστώσει αν διαμορφώνεται μία δυναμική στα πανεπιστήμια για την βαθμιαία αποδυνάμωση των πελατειακών σχέσεων και της ισχύος των οργανωμένων ομάδων συμφερόντων. Έτσι, λοιπόν, θα ανέμενε κανείς από μία ορθολογική κυβέρνηση να διατηρήσει χαμηλούς τόνους αυτή την περίοδο προκειμένου να ενισχύσει τις προϋποθέσεις συναίνεσης (όσες υπάρχουν τουλάχιστον) για την εφαρμογή της «καθολικής ψηφοφορίας». Αντ’ αυτού, η κυβέρνηση έπραξε εντελώς αντίθετα. Ο Υπουργός Παιδείας, λίγες μόλις ημέρες πριν τις εκλογές, με άκομψες, προκλητικές και άκρως εμπρηστικές δηλώσεις ανακινεί με «βίαιο» τρόπο το θέμα του άρθρου 16, δυναμιτίζει αναίτια το κλίμα και καταφέρνει «τελειωτικό πλήγμα» στις προϋποθέσεις (όσες και αν υπήρχαν τελικά, δύσκολα θα το διαπιστώσουμε) συναίνεσης για τις εκλογές. Το αποτέλεσμα γνωστό: καταλήψεις, αντιδράσεις, αναστολή της εκλογικής διαδικασίας και τα πανεπιστήμια σε νέο γενικό αναβρασμό. Φοιτητές που πιθανώς συμφωνούν με την καθολική ψηφοφορία, συμμετέχουν στην γενική αντίδραση και εξεγείρονται δικαίως για τον προκλητικό λόγο του Υπουργού, που διατυπώνει με απαράδεκτη ευκολία ότι η μόνη λύση για την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι η δημιουργία μη-κρατικών Α.Ε.Ι. Γιατί έπραξε με αυτόν τον τρόπο το Υπουργείο; Μία πιθανή απάντηση είναι ότι μας κυβερνούν άφρονες ερασιτέχνες που διαπράττουν συνεχώς λάθη και με τη δραματική τους ανοησία δημιουργούν κοινωνικές συγκρούσεις δίχως λόγο. Τείνω να διαφωνήσω. Μάλλον, πίσω από την φαινομενικά ανορθολογική τακτική κρύβεται συγκεκριμένη σκοπιμότητα και πολιτική στρατηγική για την «κατασκευή» κοινωνικής σύγκρουσης. Το Υπουργείο έχει διαπιστώσει ότι διαφαίνεται μία σχετική κοινωνική συμφωνία - συναίνεση για το θετικό βήμα της καθολικής ψηφοφορίας. Προτιμά να εκμεταλλευτεί τη θετική συγκυρία και δημιουργώντας τεχνητή πόλωση επιδιώκει να στρέψει την κοινωνία εναντίον των φοιτητών. Στις χθεσινοβραδινές ειδήσεις, ανώνυμος πολίτης ερωτώμενος για τις καταλήψεις αναφωνεί: μα καλά, και σ’ αυτό αντιδρούν πια! Πόσοι, άραγε, συμμερίζονται τη γνώμη του;

*Αν και είχα προαναγγείλει στο προηγούμενο post την παράθεση των αντίθετων επιχειρημάτων σχετικά με τη θέσπιση της «καθολικής ψηφοφορίας», το μεταθέτω για την επόμενη ανάρτηση

Nέα Προσθήκη: αρκετές από τις δικές μου σκέψεις για τα επιχειρήματα κατά της καθολικής ψηφοφορίας διατυπώνονται σε σχετική ανάρτηση (ιδιαίτερα στα σχόλια) του ιστολογίου Greek University Reform Forum, οπότε παραπέμπω τους ενδιαφερόμενους για το θέμα εκεί.

Σκέψεις για την καθολική ψηφοφορία στις πρυτανικές εκλογές

Θεωρώ ότι, η θέσπιση της «καθολικής ψηφοφορίας» των φοιτητών για την εκλογή των Πρυτανικών Αρχών αποτελεί ένα θετικό σημείο του «νόμου-πλαισίου» για τα πανεπιστήμια. Η άτυπη ομηρία των ενδο-πανεπιστημιακών εκλογικών διαδικασιών από ισχυρές ομάδες συμφερόντων (φοιτητικές παρατάξεις, συνασπισμοί καθηγητών), τα πελατειακά δίκτυα, οι «υπόγειοι» μηχανισμοί συναλλαγών και εξυπηρετήσεων, η κομματικοποίηση και η αναξιοκρατία συνιστούν όψεις μιας αναχρονιστικής, αντιδημοκρατικής, αναποτελεσματικής και άκαμπτης διοικητικής οργάνωσης, όπου -μεταξύ άλλων - η συμβολή της στην υποβάθμιση του πανεπιστημιακού βίου είναι εξαιρετικά σημαντική. Αναμφίβολα, το δημοκρατικό «άνοιγμα» της εκλογικής διαδικασίας με το δικαίωμα συμμετοχής όλων των φοιτητών αυξάνει τον βαθμό «ανεξαρτησίας» των διοικητικών οργάνων από τους εδραιωμένους μηχανισμούς ομηρίας, ενώ ενισχύει τη διαφάνεια, τον δημοκρατικό έλεγχο και τη λογοδοσία. Προφανώς, είναι αφελές να θεωρείται ότι η καθολική ψηφοφορία επιλύει αυτομάτως τα προβλήματα, εντούτοις συνιστά ένα κρίσιμο θετικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Νομίζω ότι, η προσπάθεια ύποπτης συνδιαλλαγής καθίσταται σχετικά δυσκολότερη όταν ο δρών υποχρεούται να προσεγγίσει το σύνολο της φοιτητικής κοινότητας συγκριτικά με την προσπάθεια προσέγγισης ενός σκληρού πυρήνα συνδικαλιστών. Η θέσπιση ενός πάγιου προοδευτικού αιτήματος ενισχύει την αμεσότητα, τον δημοκρατικό έλεγχο, τη διαφάνεια, την αξιοκρατία, τη συλλογική συμμετοχή και δράση στον πανεπιστημιακό βίο. Μία αναγωγή στο πολιτειακό πεδίο είναι ιδιαίτερα χρήσιμη. Πριν τη θεσμική αλλαγή του «νόμου - πλαισίου», οι εκλογές των Πρυτανικών Αρχών στο πανεπιστήμιο αποτελούν -κατά κάποιο τρόπο- μία αποτύπωση της μεθόδου της κορπορατιστικής «δημοκρατίας». Η εκλογή της εξουσίας δεν προκύπτει από τη λαϊκή καθολική ψήφο, αλλά από τη βούληση των ασφυκτικά ελεγχόμενων και καθοδηγούμενων οργανωμένων ομάδων συμφερόντων (μουσολινικό μοντέλο). Από τις δύο περιπτώσεις, λογικά προτιμότερη είναι η πρώτη…

To be continued…

Υ.Γ. Στο επόμενο post τα αντίθετα επιχειρήματα -τουλάχιστον όπως εγώ τα κατανοώ από τον δημόσιο λόγο όσων επιλέγουν τη λύση των καταλήψεων - και μία προσπάθεια αντιμετώπισής τους…

Δημόσιο Πανεπιστήμιο: από την "μεταρρύθμιση" στην "παραίτηση"

Η δημόσια τοποθέτηση του Υπουργού Παιδείας για το Δημόσιο Πανεπιστήμιο είναι ενδεικτική μίας εσφαλμένης και στρεβλής αντίληψης για το "μεταρρυθμιστικό pathway" στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Παραθέτω το σχετικό απόσπασμα: "Όσες μεταβολές και αν γίνουν στο υφιστάμενο σύστημα δεν είναι αρκετές για να ανατρέψουν την προβληματική κατάσταση του ελληνικού δημοσίου πανεπιστημίου. Χρειάζεται ένα σοκ και αυτό δεν μπορεί να είναι άλλο από την αναθεώρηση του άρθρου 16 του συντάγματος ώστε να σπάσει το κρατικό μονοπώλιο και να μπορεί στην Ελλάδα να λειτουργήσει ελεύθερα και το μη κρατικό, μη κερδοσκοπικό ΑΕΙ".

Θεωρώ ότι, η θεσμική διευθέτηση για τη δημιουργία μη κρατικών - μη κερδοσκοπικών πανεπιστήμιων και η ανάδυση ενός αποτελεσματικού ανταγωνιστικού πλαισίου στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη στο δημόσιο πανεπιστήμιο. Ωστόσο, η προσαρμογή του δημόσιου πανεπιστημίου στο "άνοιγμα" της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης προϋποθέτει ευρείες δομικές παρεμβάσεις για μία αποτελεσματική θεσμική θωράκιση που επιδιώκει την ομαλή διαδικασία ένταξης στο νέο πλαίσιο διάρθρωσης της ανώτατης εκπαίδευσης. Η προσδοκία για ένα "αόρατο χέρι" που θα βελτιώσει την ποιότητα του δημόσιου πανεπιστημίου από την συνύπαρξη και τον αναδυόμενο ανταγωνισμό με τα μη κρατικά ενέχει υψηλό βαθμό κινδύνου. Όχι διότι ο εσωτερικός ανταγωνισμός δεν είναι ευεργετικός, αλλά, κυρίως, διότι μία τέτοια πολιτική αντίληψη μειώνει τις προσδοκίες για μία άμεση - ουσιαστική μεταρρύθμιση και δημιουργεί την εντύπωση ότι μέχρι τότε το δημόσιο πανεπιστήμιο θα αφεθεί στη σημερινή κακοδαιμονία του. Οι εκφραστές αυτής της πολιτικής θέσης, θεωρούν ότι τα μη κρατικά πανεπιστήμια θα δημιουργήσουν αναπότρεπτες πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις που θα ωθήσουν σε δομικές αλλαγές τα δημόσια. Νομίζω ότι πρόκειται περί εσφαλμένης άποψης: γιατί να περιμένουμε μία ex-post παρέμβαση και να μην προωθήσουμε "προληπτική" μεταρρυθμιστική δράση; Τι είναι προτιμότερο, να ρίξουμε το πανεπιστήμιο στα βαθιά νερά και να μάθει να κολυμπάει μόνο του (μπορεί και να πνιγεί!) ή να του μάθουμε κολύμπι και έπειτα να το ρίξουμε στη θάλασσα; O Υπουργός θεωρεί ότι ο "νόμος - πλαίσιο" είναι η ύστατη θεσμική παρέμβαση και ότι το επόμενο αναπόφευκτο βήμα είναι η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων. Ουσιαστικά, προεξοφλεί ότι καμία νέα παρέμβαση δεν θα γίνει αποδεκτή από την κοινωνία (ομολογία παραίτησης ή/και αδυναμίας), οπότε από το μελλοντικό αναπόφευκτο των μη κρατικών πανεπιστημίων και των συνεπαγόμενων πιέσεων θα προκύψουν αυτόματα οι παρεμβάσεις - λύσεις. Διαφωνώ με την λογική, αλλά, αναμφίβολα, ανιχνεύω κάποιου είδους "πολιτικό-εκλογικό ορθολογισμό".

Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο έχει ανάγκη άμεσα (τώρα) από ουσιαστικές διαρθρωτικές παρεμβάσεις με τους ακόλουθους κεντρικούς πυλώνες: α) πλήρης αυτοδιοίκηση (αποκρατικοποίηση!), β) αύξηση της δημόσιας χρηματοδότησης και εισροή εναλλακτικών πόρων (δωρεές, αξιοποίηση περιουσίας κτλ) γ) αξιολόγηση, δ) απο-κομματικοποίηση ε) σταδιακή και 'λελογισμένη' σύνδεση με την αγορά εργασίας. Ένα νέο, αναβαθμισμένο και καινοτόμο Δημόσιο Πανεπιστήμιο δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από τα μη κρατικά. Ο εσωτερικός δημόσιος ανταγωνισμός (άμιλλα μεταξύ των δημόσιων πανεπιστημίων) σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό με τα μη κρατικά δημιουργούν κίνητρα ποιότητας και πολλαπλά οφέλη για όλους, πανεπιστήμια, φοιτητές, κοινωνία.

Αναμφίβολα απαιτείται σκληρή σύγκρουση με τις αντιδραστικές λογικές, την άρνηση και απόρριψη κάθε καινοτομίας, τις παλαιοκομματικές αντιλήψεις, την υποκρισία, την έλλειψη φαντασίας και δημιουργικής πρωτοβουλίας, τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης, τον συντηρητισμό και την άγνοια.
Η πραγματική μεταρρύθμιση του ελληνικού πανεπιστημίου απαιτεί να επιτύχουμε μία τεράστια υπέρβαση, τόσο ως πολιτικό σύστημα όσο και ως κοινωνία!

Σχολική αποτυχία και κοινωνικές ανισότητες

Πρόκειται για μία κοινή θεωρητική και εμπειρική διαπίστωση: η συσχέτιση μορφωτικού επιπέδου και κινδύνου οικονομικής επισφάλειας είναι αρνητική. Όσο χαμηλότερο είναι το μορφωτικό επίπεδο τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος έκθεσης στη φτώχεια και αντίστροφα. Σχετικές έρευνες για την κοινωνική πολιτική και το εργατικό δυναμικό υποδεικνύουν ότι, ποσοστό άνω του 80% των φτωχών δεν έχουν ολοκληρώσει τη φοίτηση στην πρωτοβάθμια ή στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ή είναι αναλφάβητοι). Αναμφίβολα, όσοι αποτυγχάνουν να ολοκληρώσουν την υποχρεωτική εκπαίδευση είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στον κίνδυνο της φτώχειας. Εδώ, τίθεται μετ' επιτάσεως το ζήτημα του αυξημένου ποσοστού των μαθητών που παρατούν το σχολείο σε μικρή ηλικία (σχολική αποτυχία). Ενδεικτικά, μερικοί παράγοντες που εξηγούν το φαινόμενο είναι η φτώχεια ή το χαμηλό εισόδημα της οικογένειας, οι 'μαθησιακές' δυσκολίες που διαμορφώνουν αισθήματα κατωτερότητας και απογοήτευσης, ο κοινωνικός αποκλεισμός στο σχολικό περιβάλλον και η απόρριψη(βλ. παιδιά μεταναστών, ρομά) η αμέλεια - αδιαφορία....Στις περισσότερες περιπτώσεις τα παιδιά που αναγκάζονται ή επιλέγουν να παρατήσουν το σχολείο προέρχονται από οικογένειες με ιδιαίτερα χαμηλό εισόδημα, με γονείς που -συνήθως- έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. Υπό αυτή την έννοια, η αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος σ΄ αυτό το πεδίο δημιουργεί αναπότρεπτα έναν μηχανισμό αναπαραγωγής των κοινωνικών ανισοτήτων. Η ευρωπαϊκή εμπειρία προσφέρει ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα: οι χώρες με μειωμένη ανισότητα και υψηλά επίπεδα κοινωνικής συνοχής έχουν αποτελεσματικά εκπαιδευτικά συστήματα με εξαιρετικές επιδόσεις. Π.χ. στην σκανδιναβία (nordic countries) περίπου το 90% των νέων 25 - 34 ετών έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (40% συνεχίζουν στο πανεπιστήμιο). Στον αντίποδα, στην Πορτογαλία και στην Ελλάδα τα ποσοστά είναι 43% και 57% αντίστοιχα (19% και 25% τα αντίστοιχα ποσοστά για το πανεπιστήμιο). Μάλιστα, εξαιρετικό ενδιαφέρον ως προς το εύρος των ανισοτήτων στην Μ.Βρετανία (παρά τα υψηλό επίπεδο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης), έχει το στοιχείο ότι 1 στα 4 παιδιά παρατούν το σχολείο (βλ. για τα στοιχεία και για μία ενδιαφέρουσα άποψη για συζήτηση το άρθρο του P. White).

Μερικές σκέψεις για συζήτηση και προβληματισμό:

• θεωρώ ότι απαιτείται μία αναμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής με κεντρική στόχευση την αναγνώριση των μαθητών υψηλού κινδύνου (προς παραίτηση) και την παροχή εξατομικευμένης συμβουλευτικής και υλικής υποστήριξης προκειμένου να ενισχυθούν οι δυνατότητες αποτροπής.
• θα ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμη η πρακτική και ουσιαστική επιβράβευση της προσπάθειας. π.χ, μαζί με τα βραβεία αριστείας μπορεί να θεσπιστεί ένα βραβείο (ηθική ή/και υλική υποστήριξη) για τους πιο βελτιωμένους μαθητές, προκειμένου να δίνονται κίνητρα στους μαθητές που ξεκινούν από τα χαμηλά να βελτιωθούν στη συνέχεια και να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση.
• δίνω ιδιαίτερη σημασία σε ένα νέο, δημιουργικό, καινοτόμο αυτοδιαχειριστικό ρόλο των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων. Οι σύλλογοι σε συνεργασία με τους διδάσκοντες έχουν τη δυνατότητα να εντοπίσουν ταχύτερα τους μαθητές υψηλού κινδύνου και έχοντας επαρκή γνώση των κοινωνικών και οικογενειακών τους δεδομένων να προσφέρουν εξειδικευμένη και αποτελεσματική υποστήριξη

Αυτά ως ενδεικτικές προτάσεις. Περιμένω και τη δική σας γνώμη (κριτική, διαπιστώσεις, προτάσεις κτλ.)

Ο Φοιτητής του Περιθωρίου...Νικητής και Ηττημένος!

Η συμβατική πολιτική αποτίμηση των αποτελεσμάτων των φοιτητικών εκλογών, όπως επιχειρείται από πολιτικούς αναλυτές, φοιτητικές παρατάξεις και κομματικά επιτελεία, αναδεικνύει - συνήθως - τη διαμόρφωση του νέου πολιτικο-εκλογικού συσχετισμού δυνάμεων των κομμάτων στα πανεπιστήμια. Η βιαστική, μεροληπτική και αυθαίρετη προσέγγιση του αποτελέσματος παράγει στρεβλά συμπεράσματα και διαμορφώνει εσφαλμένες εντυπώσεις. Λόγου χάρη, η διαφαινόμενη -εκ νέου- κυριαρχία της ΔΑΠ ερμηνεύεται ως μία αρκούντως ισχυρή συναίνεση των φοιτητών περί το 'μεταρρυθμιστικό' έργο της κυβέρνησης. Ωστόσο, όσοι έχουν στοιχειώδη συνδικαλιστική εμπειρία στα πανεπιστήμια έχουν επαρκή γνώση για το ουσιαστικό αποτέλεσμα των εκλογών. Επί της ουσίας, ο νικητής των εκλογών...και ταυτόχρονα ο ηττημένος της φοιτητικής πολιτικής διαδικασίας, είναι 'ο φοιτητής του περιθωρίου', ή εναλλακτικά ο πολιτικοποιημένος, σκεπτόμενος, προοδευτικός φοιτητής που συνειδητά απέχει από την εκλογική διαδικασία. Προσωπικά, διαφωνώ με την αποχή διότι θεωρώ ότι αποτελεί πολιτική στάση παραίτησης και οπισθοχώρησης. Ωστόσο, το έλλειμμα αντιπροσώπευσης του 'φοιτητή του περιθωρίου' στα πανεπιστήμια δημιουργεί αναπότρεπτες συνθήκες εγκλωβισμού, αγανάκτησης και πολιτικής αποστασιοποίησης. Ο 'φοιτητής του περιθωρίου' (και γι' αυτό τον αποκαλώ έτσι) αδυνατεί να ταυτιστεί, να ενεργοποιηθεί και να ενσωματωθεί στο επίσημο φοιτητικό κίνημα διότι:

• αρνείται τον κομματισμό και τα πελατειακά δίκτυα, ή διαφορετικά τον ασφυκτικό κομματικό εναγκαλισμό, την κομματική πατρωνία, την ευνοιοκρατία και τη ρουσφετολογία
• αρνείται τις ιδεοληπτικές εμμονές, τα αναχρονιστικά στερεότυπα, τις άγονες αντιπαραθέσεις, τους τραμπουκισμούς και τις συμπλοκές
• αρνείται την κυριαρχία των φοιτητοπατέρων, τις 'ύπουλες' φιλίες, τις υπόγειες συμφωνίες με καθηγητές, τις ύποπτες συναλλαγές (βλ. τα διάφορα πάρτυ στα ξενυχτάδικα, εκδρομές), τις σχέσεις εξάρτησης και συμφερόντων
• αρνείται τον ιδιοτελή συνδικαλισμό των προνομίων και των δημοσίων σχέσεων
• αρνείται την άθλια αισθητική των πανεπιστημίων που ασφυκτιούν από την αφισορύπανση (σπατάλη πόρων)
• αρνείται την ιδιοτέλεια, την αναξιοκρατία και την ανισότητα ευκαιριών

Υ.Γ. Αναμφίβολα, οι γενικεύσεις είναι αυθαίρετες και παράγουν στρεβλώσεις. Είναι άδικο οι διαπιστώσεις να εκτείνονται σε όλες τις παρατάξεις και στους συνδικαλιστές όλων των Σχολών και των τμημάτων. Ωστόσο, αναδεικνύουν μία γενική ατμόσφαιρα στα πανεπιστήμια που θεωρώ ότι δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί.

Τα 10 σημεία - μέτρα του Γ. Παπανδρέου για τα Πανεπιστήμια

Παραθέτω τις 10 προτάσεις που διατύπωσε ο Γ. Παπανδρέου για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και επιχειρώ μία σύντομη κριτική:

1. Eπένδυση 5% του ΑΕΠ στην παιδεία.

2. Πραγματική και πλήρης αυτοδιοίκηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με μηχανισμούς λογοδοσίας, διαφάνειας και αξιολόγησης.

3. Προγραμματικές, αμοιβαίες, δεσμευτικές συμφωνίες Πανεπιστημίων - Πολιτείας για την πιο ελεύθερη λειτουργία τους και την αποτελεσματική συνεργασία για την ανάπτυξη της Περιφέρειας.

4. Διαφανής χρηματοδότηση των Ιδρυμάτων βάσει των αποτελεσμάτων της λειτουργίας και των στόχων που βάζει η δημοκρατική πολιτεία. Ενίσχυση των αδυνάτων, επιβράβευση των αρίστων.

5. Σύγχρονα προγράμματα σπουδών που θα διαμορφώνονται από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς φορείς μαζί με τους κοινωνικούς εταίρους.

6. Σύγχρονα Πανεπιστήμια με νέες τεχνολογίες, δικτυακές βιβλιοθήκες, φθηνό και γρήγορο διαδίκτυο για όλους τους φοιτητές.

7. Ελεύθερες επιλογές για συνδυασμούς μαθημάτων.

8. Αύξηση της χρηματοδότησης στο 1,5% του ΑΕΠ για έρευνα και καινοτομία.

9.Διαμόρφωση οριζόντιου προϋπολογισμού καινοτομίας και δια βίου εκπαίδευση.

10.Πρόγραμμα εγκατάστασης νέων επιστημόνων στην Περιφέρεια.

Σύντομη Κριτική: Αναμφίβολα, πρόκειται για έναν αμιγώς πολιτικό λόγο με αποτέλεσμα να λείπουν αναγκαίες διευκρινήσεις, αποσαφηνίσεις και εξειδικεύσεις των προτάσεων. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να επιχειρηθεί η αποτελεσματική ανάλυση και εξειδίκευση των μέτρων ώστε να μη δημιουργούνται παρανοήσεις ή/ και συγχύσεις, εφόσον ο παραπάνω δεκάλογος αποτελεί τον πλοηγό για τη διαμόρφωση μίας μεταρρυθμιστικής agenda του ΠΑ.ΣΟ.Κ για τα Πανεπιστήμια. Ειδικότερα, απαιτείται σαφής οριοθέτηση των ρόλων των Ιδρυμάτων και του Κράτους γιατί η εικόνα που διαμορφώνεται είναι κάπως συγκεχυμένη. Από τις παραπάνω προτάσεις αναδεικνύεται μία σημαντική αντίφαση που χρειάζεται ειδική προσοχή: ο Γ. Παπανδρέου σωστά θεωρεί ως βασική προτεραιότητα την πραγματική και πλήρη αυτοδιοίκηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ωστόσο συμπληρώνει ότι αυτή θα προσδιοριστεί από αμοιβαίες και δεσμευτικές συμφωνίες Πανεπιστημίων - Πολιτείας. Επίσης, η κρατική χρηματοδότηση θα χορηγείται βάσει των στόχων που θέτει η δημοκρατική πολιτεία (Υπουργείο Παιδείας). Αναφορικά με τη διαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών, επισημαίνεται η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (συνδικάτων, επιχειρήσεων, κοινωνίας των πολιτών?) δίχως όμως να αναλύεται ο ρόλος τους και τα κριτήρια της συμμετοχής τους. Συνολικά θεωρώ ότι, η αντίφαση τοποθετείται μεταξύ της επιθυμίας για μία πραγματική αυτονομία στα Πανεπιστήμια και στον δισταγμό (πολιτικά - εκλογικά 'λογικός') για μία πλήρη αποδέσμευση του Πανεπιστημίου από τον κρατικό έλεγχο και τον κρατικο-κομματικό εναγκαλισμό, εφόσον το κράτος φαίνεται να διατηρεί έναν - λιγότερο βέβαια - πατερναλιστικό ρόλο. Σίγουρα είναι ζητήματα που πρέπει να συζητηθούν διεξοδικότερα εντός του ΠΑ.ΣΟ.Κ με σύνεση, γόνιμο και δημιουργικό διάλογο ώστε να διαμορφωθεί μία προοδευτική μεταρρυθμιστική στρατηγική για την Παιδεία. Ως προς τα υπόλοιπα μέτρα, είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνο.

Δωρεάν Παιδεία για όλους;

Καταθέτω ορισμένες σκέψεις για διάλογο και προβληματισμό...με αφορμή και την επικαιρότητα των φοιτητικών εκλογών. Διατυπώνω ένα κρίσιμο ερώτημα:

Ποια είναι η σχέση της δωρεάν παιδείας με την κοινωνική δικαιοσύνη (ισότητα ευκαιριών); Πόσο έχει απασχολήσει το ερώτημα αυτό το φοιτητικό κίνημα και το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας; Ενώ η δημόσια δωρεάν παιδεία είναι θεσμικά κατοχυρωμένη, εντούτοις η ισότητα ευκαιριών πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ουδόλως θεωρείται δεδομένη. Σχετικές επιστημονικές έρευνες υποδεικνύουν ότι, α) το φτωχότερο 20% του πληθυσμού δαπανά το ένα τέταρτο από όσα το πλουσιότερο 20% για την προετοιμασία των υποψηφίων στις εισαγωγικές εξετάσεις, β) οι φοιτητές των ΑΕΙ, ιδιαίτερα των περιζήτητων σχολών, προέρχονται όλο και περισσότερο από το πλουσιότερο 20% (με αυξητική τάση), γ) επί της ουσίας η δημόσια δαπάνη για τα ΑΕΙ επιδοτεί και μεταφέρει πόρους προς το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού. Το συμπέρασμα που προκύπτει πρέπει να προβληματίσει και να διαμορφώσει προϋποθέσεις για ένα γόνιμο και δημιουργικό διάλογο: με το πρόσχημα της δωρεάν δημόσιας παιδείας συντελείται μια μεταφορά πόρων προς το πλουσιότερο 20% της κοινωνίας. Το βασικό κριτήριο για την ακαδημαϊκή και επαγγελματική σταδιοδρομία τείνει να γίνεται το διαθέσιμο οικογενειακό εισόδημα και όχι η ατομική πνευματική και διανοητική ικανότητα.

Υ.Γ 1. Διαβάστε εδώ ένα ενδιαφέρον άρθρο του Τ. Μίχα υπό τον τίτλο 'Ο Μαρξ και η κρατική δωρεάν Παιδεία'

Υ.Γ 2. Η νέα μου ασχολία να καταγράφω τις απόψεις μου σε ιστολόγιο συμπλήρωσε σήμερα ένα μήνα...To homo sapiens ευχαριστεί τους λιγοστούς του αναγνώστες :)

Το Φοιτητικό Κίνημα σε λήθαργο...!

Διαπιστώνω ότι η ταυτότητα του φοιτητικού κινήματος είναι αμιγώς αντιδραστική και ως εκ τούτου οπισθοδρομική και συντηρητική. Η εμμονή στην αντιπαραγωγική διαμαρτυρία και η περιχαράκωση σε αναχρονιστικά πολιτικά στερεότυπα, σε συνδυασμό με τον ασφυκτικό κομματικό εναγκαλισμό και τις σχέσεις συμφερόντων και εξαρτήσεων στις φοιτητικές παρατάξεις, διαμορφώνουν θύλακες αντίδρασης και συντηρητισμού στα πανεπιστήμια. Η κινητοποίηση για την αντίσταση στην μεταρρύθμιση του άρθρου 16 ήταν εντυπωσιακή και πολιτικά αποτελεσματική. Εντούτοις, έκτοτε η δυναμική του φοιτητικού κινήματος εξατμίστηκε. Το φοιτητικό κίνημα κέρδισε μία μάχη, όμως δεν ενδιαφέρθηκε να διεκδικήσει την νίκη στον πόλεμο. Η ποιότητα του δημόσιου πανεπιστημίου βαίνει συνεχώς μειούμενη αλλά οι αντιδράσεις περιορίζονται στο πολιτικά εύκολο, ανέξοδο και λογικά αφελές επιχείρημα: περισσότερα χρήματα για την παιδεία...Ναι, σαφώς αύξηση της χρηματοδότησης, αλλά με ποια κριτήρια, ποια ποιοτικά standards και με τι αποτελέσματα; Εδώ οφείλει το φοιτητικό κίνημα να παράγει δημιουργική σκέψη, φαντασία και καινοτομία. Να προσεγγίσει με νηφαλιότητα θέματα όπως η αξιολόγηση (ας συζητήσουμε από ποιον, πώς, με τι όρους και πότε), η αποτελεσματική άμιλλα (για όσους φρίττουν στο άκουσμα της λέξης ανταγωνισμός) μεταξύ των πανεπιστημίων, η πραγματική αυτονομία και αυτοδιαχείριση του πανεπιστημίου, η αποδέσμευση από τον κρατικό εναγκαλισμό και την ασφυκτική κομματική εποπτεία, η αναζήτηση μίας νέας ισορροπίας μεταξύ του αιτήματος για δωρεάν παιδεία και της κοινωνικής ισότητας (είναι αφελές να λέγεται ότι η 'δωρεάν παιδεία για όλους' προάγει την κοινωνική ισότητα, δείτε ποια εισοδηματικά στρώματα υπεραντιπροσωπεύονται στα πανεπιστήμια και θα το διαπιστώσετε), η συγκριτική ανάλυση με πετυχημένα παραδείγματα του εξωτερικού. Το φοιτητικό κίνημα πρέπει να υπερβεί την απλή διαμαρτυρία που απλά δαιμονοποιεί την αγορά, τον ανταγωνισμό, την παγκοσμιοποίηση....Είναι η ώρα της δημιουργικής σκέψης και της πρωτοβουλίας. Το όχι στα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι ανάγκη να πλαισιωθεί με ένα αποτελεσματικό ναι στο ποιοτικό δημόσιο πανεπιστήμιο. Οψόμεθα...

Υ.Γ. Δείτε εδώ τις απόψεις μου για μία προοδευτική μεταρρύθμιση στο δημόσιο πανεπιστήμιο.