Η διακριτική γοητεία των αντιφάσεων ή αλλιώς...μάθετε να χτίζετε

Οι αντιφάσεις και οι αντινομίες που διατυπώνονται στο δημόσιο πολιτικό διάλογο είναι αξιοσημείωτες. Τις περισσότερες φορές, όταν και είναι προδήλως αντιληπτές, εξηγούνται ως η αναπόφευκτη, γενετική αδυναμία του ιδεοληπτικού πολιτικού λόγου. Ωστόσο, δεν είναι καθόλου απροσδόκητο να ενδημούν και στον πολιτικό λόγο που -κατά τα φαινόμενα- εμφανίζεται ως απροκατάληπτος και προοδευτικός. Τότε, είναι περισσότερο αφανείς, δυσδιάκριτες και συνήθως κρύβονται πίσω από γοητευτικά και ελκυστικά πολιτικά συνθήματα.
Δείτε για παράδειγμα το αίτημα για την δημιουργία ενός νέου οικονομικού μοντέλου. Το πρόταγμα για την παραγωγική αναδιάρθρωση της χώρας διατυπώνεται από ένα ευρύ φάσμα πολιτικών σχηματισμών, ακόμα και μερικών που κατά την τρέχουσα -ανοήτως κατασκευασμένη- πολιτική τυπολογία τοποθετούνται στον αντιμνημονιακό πόλο. Αλήθεια, υπάρχει πολιτικός διάλογος για το τι σημαίνει «Νέο Παραγωγικό Μοντέλο»; Οι περισσότεροι επιμένουν στον επικοινωνιακό πληθωρισμό ενός συνθήματος που απλώς ακούγεται ωραίο, ενώ κάποιοι άλλοι υπαινίσσονται ένα «άλλο ελληνικό κράτος-πατερούλη που είναι εφικτό!» και που με πενταετή πλάνα ανάπτυξης και εθνικά στρατηγικά σχέδια (sic) θα προσφέρει την πολυπόθητη ανασυγκρότηση και ανάπτυξη. Ακόμα και κάποιοι -που παριστάνουν; - τους προοδευτικούς μεταρρυθμιστές και που δείχνουν να αντιλαμβάνονται ότι η παραγωγική αναδιάρθρωση σημαίνει δομικούς μετασχηματισμούς στο κράτος και στην οικονομία, με σχετική ευκολία και πάντως δίχως περαιτέρω εξηγήσεις οδύρονται δημόσια για το κλείσιμο εμπορικών καταστημάτων, για το «τέλος» φθινόντων, μη ανταγωνιστικών οικονομικών κλάδων, για τη μείωση του ανθρώπινου δυναμικού που εργάζεται στο δημόσιο τομέα, για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ αγοράς και πανεπιστημίου.
Ένα ακόμα ενδεικτικό παράδειγμα είναι το σχεδόν καθολικό αίτημα για εκσυγχρονισμό και αναδιάρθρωση της αγροτικής παραγωγής στη βάση ενός ολοκληρωμένου επιχειρηματικού δικτύου αγοράς που θα συνενώνει με αποτελεσματικό τρόπο τους διαφορετικούς κρίκους της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας (παραγωγή, συσκευασία, τυποποίηση, μεταποίηση, διανομή, πώληση, εξαγωγές). Αλήθεια, πώς συμβιβάζεται αυτή η πολιτική και οικονομική πρόταση με την θέση περί της αναγκαιότητας εξάπλωσης της πρακτικής της απ’ ευθείας πώλησης προϊόντων από τον παραγωγό στον καταναλωτή; Οι υπαρκτές δυσλειτουργίες της ελληνικής αγοράς έχουν οδηγήσει στο τεράστιο άλμα πολιτικής όπου ο υποτιμητικός τίτλος «μεσάζοντες» είναι ικανός να χωρέσει όλα τα ενδιάμεσα στάδια μεταξύ παραγωγής και πώλησης. Κάπως έτσι, στο δημόσιο διάλογο, στα media, στην τοπική αυτοδιοίκηση έχει εντυπωθεί ο αντιφατικός συμβιβασμός μεταξύ της πολιτικής πρότασης για ένα νέο παραγωγικό μοντέλο στη γεωργία και της ενθάρρυνσης του «κινήματος της πατάτας».
Δείτε και μερικά άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιου τύπου αντιφάσεων στον πολιτικό λόγο και στην πολιτική συμπεριφορά. Ολόκληρο το πολιτικό σύστημα ομνύει στην ανάγκη να επενδύσουμε στη νέα γενιά ως το μεγαλύτερο συγκριτικό πλεονέκτημα σε συνθήκες έντονης δημογραφικής ανισορροπίας. Την ίδια στιγμή, υπό την πλάνη ότι οι δημόσιοι πόροι είναι απεριόριστοι και ότι στην οικονομία δεν υπάρχουν σχέσεις ανταλλαγής (trade-offs), το ίδιο πολιτικό σύστημα με τη διαμεσολάβηση των media επιμένει σε μία ιδιότυπη συνταξιολαγνεία. Πόσοι, άραγε, παραξενεύτηκαν όταν οι πολιτικοί αρχηγοί μετά το τέλος μίας συνάντησής τους με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας πριν λίγους μήνες, δήλωσαν ότι συζητούσαν επί επταώρου για τις επικουρικές συντάξεις, ενώ την ίδια στιγμή κατόρθωσαν να χωρέσουν στις πολιτικές τους δηλώσεις και το ζήτημα της ανεργίας των νέων; Υποθέτω, όχι πολλοί. Είναι εκείνοι, τέλος πάντων, που καταλαβαίνουν ότι κάτι δεν πάει καλά όταν κάποιος δηλώνει ότι απεχθάνεται τον λαϊκισμό αλλά την ίδια στιγμή κάθε πρόταση του αρχίζει ή τελειώνει με το «αυτό που θέλει ο ελληνικός λαός είναι….» , δείχνοντας τεράστια αυτοπεποίθηση υποδυόμενος έναν ακόμα αυθεντικό εκφραστή της κοινωνίας. Δείτε και αυτό που συμβαίνει τελευταία με την πνευματική ελίτ του τόπου και τους ηγέτες (;) των πανεπιστημίων. Έχουν γράψει χιλιόμετρα ολόκληρα με άρθρα, δημόσιες παρεμβάσεις και πολιτικές διακηρύξεις φερόμενοι να γνωρίζουν ακριβώς τι χρειάζεται να γίνει στη χώρα για να σωθεί, αλλά κατά ένα περίεργο τρόπο εμφανίζουν μία απίστευτη δυστοκία να εφαρμόσουν ένα νόμο στο δικό τους πεδίο.
Οι αντιφάσεις στον πολιτικό λόγο έχουν βαθιές ρίζες στην πολιτική συμπεριφορά. Άλλωστε, η ίδια η πορεία της μεταπολίτευσης μπορεί να ιδωθεί υπό το πρίσμα μίας διαλεκτικής των αντιφάσεων. Την ίδια στιγμή που εδραιώνεται η Δημοκρατία και ένας σύγχρονος συνταγματικός πολιτισμός γιγαντώνεται το πελατειακό κράτος του παρασιτισμού και της ανομίας. Ο πολιτισμός δικαιωμάτων συμβιώνει με ένα ατροφικό πολιτισμό υποχρεώσεων. Ο εκδημοκρατισμός των κοινωνικών θεσμών (οργανώσεις της εργασίας, πανεπιστήμια) παράγει εκτρωματικές, τυραννικές μειοψηφίες. Η θεμελίωση του κοινωνικού κράτους και των κοινωνικών δικαιωμάτων συνυπάρχουν με άνισα προνόμια, ανισότητες και κραυγαλέες αδικίες. Η επιλογή υιοθέτησης του κοινού νομίσματος συμβαδίζει με τη θεσμική υποστήριξη μίας αντιπαραγωγικής, δανειοκίνητης οικονομίας.
Δεν υπάρχει προοδευτικός λόγος με ουσιαστικό νόημα και περιεχόμενο αν δεν μπορεί να ανιχνεύει, να αποφεύγει και να «θεραπεύει» τέτοιες αντιφάσεις και αντινομίες στο δημόσιο πολιτικό διάλογο. Είναι μία θεμελιώδης αδυναμία που έχει στερήσει στον προοδευτικό χώρο να εξοπλιστεί με μία «μεταρρυθμιστική τεχνολογία» που περιλαμβάνει λόγο, διαπραγμάτευση, πολιτική πρακτική και δράση που απαντούν με θεωρητική και εμπειρική τεκμηρίωση στο γιατί, στο πότε και στο πώς κάθε αλλαγής και μπορούν να προωθούν μεταρρυθμίσεις με αποτελεσματικό και κοινωνικά δίκαιο τρόπο. Για τις προοδευτικές δυνάμεις η απόκτηση «μεταρρυθμιστικής τεχνολογίας» απαιτεί μία ιστορική παραχώρηση, μία πολιτική «υποβάθμιση» που προϋποθέτει το πέρασμα από τα μεγάλα οράματα στις μικρές και συγκεκριμένες επιτυχίες, που προϋποθέτει την αναγνώριση της ανάγκης ότι σήμερα δεν χρειαζόμαστε τους μεγάλους αρχιτέκτονες της πολιτικής αλλά πολλούς και καλούς μηχανικούς και χτίστες….