Η ήττα της ευρωπαϊκής αριστεράς: μερικές γενικές εκτιμήσεις

Η απόπειρα μίας γενικής εξήγησης της απογοητευτικής εκλογικής επίδοσης των σοσιαλδημοκρατικών/σοσιαλιστικών κομμάτων στις ευρωεκλογές δύσκολα οδηγεί σε -απολύτως- ασφαλή συμπεράσματα. Το ισχυρό ποσοστό αποχής, οι διαφορετικές κοινωνικοθεσμικές «ευρωαντιλήψεις» και οι ιδιαιτερότητες των εθνικών πολιτικών συγκυριών συνθέτουν ένα ειδικότερο πλαίσιο που -μάλλον- ενθαρρύνει περισσότερο τις επιμέρους ερμηνείες (για τα εθνικά κόμματα), παρά τις καθολικές προσεγγίσεις (για την ευρωπαϊκή αριστερά). Ωστόσο, πέρα από τις εθνικές ιδιαιτερότητες, ο κοινός παρονομαστής της οικονομικής κρίσης επιτρέπει το ρίσκο της διατύπωσης μερικών χρήσιμων γενικών εκτιμήσεων.

Αν και -φαινομενικά- η οικονομική κρίση διαμορφώνει ευνοϊκές συνθήκες για την ιδεολογική “ανάκαμψη” των σοσιαλδημοκρατικών/ σοσιαλιστικών κομμάτων και διευρύνει τα περιθώρια της πολιτικοκοινωνικής τους επιρροής, η εκλογική επίδοση της ευρωπαϊκής αριστεράς υποδεικνύει την αναποτελεσματική πολιτική διαχείριση της συγκυρίας και την αδυναμία άρθρωσης ενός πειστικού και κοινωνικά ελκυστικού πολιτικού λόγου. Μερικά κρίσιμα σημεία είναι τα ακόλουθα:

α) Η ένταση, η έκταση, το βάθος και η ταχύτητα εξέλιξης της οικονομικής κρίσης -πιθανώς- παρέσυρε τις περισσότερο ριζοσπαστικές εκδοχές της ευρωπαϊκής αριστεράς στην εκδήλωση παρορμητικών και συχνά επιπόλαιων αντιδράσεων. Η επιμονή στην αντισυστημική ρητορική (το τέλος του καπιταλισμού) και κυρίως το θολό πολιτικό πρόταγμα (μετά την κρίση τι;), ειδικώς σε συνθήκες δυσπιστίας, φόβου και αβεβαιότητας όπου (εμπειρικά) παρατηρούνται συντηρητικές αναδιπλώσεις, δεν αποδεικνύεται ότι συνιστούν μία πειστική πολιτική - εκλογική agenda.

β) Η οικονομική κρίση απομυθοποιεί τις νεοφιλελεύθερες ουτοπίες και τη -μέχρι πρότινος ιδεοπολιτική κυριαρχία- της πλασματικής οικονομίας. Ωστόσο, η διαπίστωση περί της αδυναμίας αυτορρύθμισης των αγορών και της αναγκαιότητας της ρυθμιστικής παρέμβασης του κράτους δεν είναι καινούρια. Οι σοσιαλιστές παγιδεύτηκαν σε μία στερεοτυπική ρητορεία για τις αδυναμίες της αγοράς και την κρατική παρεμβατικότητα, δίχως να προσεγγίσουν με σαφήνεια τα κεντρικά ζητήματα της ιδεολογικής - προγραμματικής τους ταυτότητας: τι κράτος (αγορά) και γιατί, πόσο κράτος (αγορά) και πού, ποιες προοδευτικές μεταρρυθμίσεις, πότε και πώς; Επομένως, δεν έπεισαν (ξανά) ότι αποτελούν πειστική, ελκυστική και αξιόπιστη εναλλακτική επιλογή. Άλλωστε, η κρίση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας δεν είναι τωρινή. Η οικονομική κρίση αναδεικνύει με εμφατικό τρόπο ότι η σοσιαλδημοκρατία εξακολουθεί να έχει πρόβλημα ιδεολογικοπολιτικής ταυτότητας, ειδικώς μετά τον έντονο σκεπτικισμό που αναπτύσσεται για τη λογική του «τρίτου δρόμου».

γ)Η αμηχανία των σοσιαλιστών και η επιμονή στα κοινότυπα επιχειρήματα δεν οδήγησαν στην ανάκτηση του ζωτικού πολιτικού χώρου (μεσοστρώματα), που φαίνεται να παραμένει στην πολιτική επιρροή της περισσότερο ευέλικτης (βλ. χρήση «σοσιαλδημοκρατικών εργαλείων και ρητορικής για την αντιμετώπιση της κρίσης) δεξιάς. Η ηγεμονική σταθερότητα της δεξιάς παραμένει αξιοσημείωτη εξαιτίας του ισχυρού -ορισμένες φορές κυνικού- πραγματισμού της. Η προγραμματική ευελιξία της δεξιάς και η οικειοποίηση κρίσιμων κοινωνικών ζητημάτων (π.χ. δημόσια ασφάλεια, μετανάστευση) επιτείνει την αμηχανία της αριστεράς αναδεικνύοντας την προγραμματική της σύγχυση και τον θολό πολιτικό της λόγο.

δ) Η ευρωπαϊκή αριστερά δυσκολεύεται να αντλήσει από την ιστορική πολιτική της παράδοση την ικανότητα να λειτουργεί ως φορέας προώθησης και εγγύησης «κοινωνικών συμβολαίων». Η προοπτική ενός new deal, μίας ευρύτερης συμφωνίας κράτους - κεφαλαίου - εργασίας, με σαφείς υποχρεώσεις και δεσμεύσεις στο “παρόν” και στο “μέλλον”, ώστε οι θυσίες της εργασίας σήμερα να «αποζημιωθούν» αύριο, δεν αρθρώθηκε σε ένα συνεκτικό συλλογικό ευρωπαϊκό πολιτικό πλαίσιο, ώστε να μετασχηματιστεί σε ένα νέο όραμα για την «κοινωνική Ευρώπη».