Συζήτηση για το Κοινωνικό Κράτος...

Σημειώσεις από την παρέμβασή μου στην εκδήλωση για το Κοινωνικό Κράτος στη Ν. Ορεστιάδα - Μία σύντομη επισκόπηση των θεμάτων.
Κωδικοποιώ:

Η αναγκαιότητα πολιτικής υπεράσπισης του κοινωνικού κράτους προκύπτει: α) από την επαρκή επιστημονική τεκμηρίωση και εμπειρική διαπίστωση περί της αδυναμίας των αγορών να παράγουν «από μόνες τους» κοινωνικώς επιθυμητά αποτελέσματα β) από το πλαίσιο της ηθικής φιλοσοφίας (αρχές, αξίες), όπου -αναμφίβολα- το κοινωνικό κράτος έλκει τη μείζονα ηθική και πολιτική του νομιμοποίηση (σημασία της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλληλεγγύης, ισότητας κτλ.).

• Πίσω από τα γοητευτικά και πολιτικώς βολικά σχήματα της πολιτικής ρητορείας διατυπώνονται τα πραγματικά ερωτήματα: ποιο κοινωνικό κράτος θέλουμε και γιατί; Ποιους επιδιώκουμε να υπερασπιστούμε, γιατί και με πόρους ποιών;
• Στην Ελλάδα, ενώ ο μέσος όρος της κοινωνικής δαπάνης είναι πολύ κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο, τα αποτελέσματα του κοινωνικού κράτους ως προς την μείωση της φτώχειας και της ανισότητας είναι πενιχρά. Η κατανομή των κοινωνικών δαπανών στις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες υποδεικνύει ότι δεν προκύπτει καμία επιλεκτικότητα ως προς τους φτωχότερους. Μάλιστα, η «συνταξιολαγνεία» του εθνικού συστήματος κοινωνικής προστασίας αποτυπώνεται στην δραματική υστέρηση σε πολιτικές καταπολέμησης της φτώχειας. Πολλές κοινωνικές ομάδες φαίνεται να είναι εκτός των τειχών του κοινωνικού κράτους: γυναίκες, νέοι, μετανάστες, ΑΜΕΑ, μακροχρόνια άνεργοι, μονογονεϊκές οικογένειες κτλ. Αν και ελληνική κοινωνία αποδίδει τη μεγαλύτερη σημασία στην προστασία έναντι του κινδύνου του γήρατος, οι ανισότητες μεταξύ των ηλικιωμένων είναι οι μεγαλύτερες στην Ε.Ε. Η αναποτελεσματικότητα και οι αδικίες του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης αναπαράγουν τις ανισότητες. Συνολικά, το εγχώριο σύστημα κοινωνικής προστασίας είναι πελατειακό, αναποτελεσματικό και διάτρητο. Τίθεται σε αμφισβήτηση η ίδια η ηθική και πολιτική του νομιμοποίηση.
• Η θεσμική διάρθρωση, ή διαφορετικά η σημερινή διαρθρωτική «φύση» του κοινωνικού κράτους ανταποκρίνεται σε κοινωνικές συγκροτήσεις, ουσιωδώς διαφορετικές από τις σημερινές (βλ. μεταπολεμικό κοινωνικό κράτος). Πέρα από τις αναπόφευκτες πιέσεις της παγκοσμιοποίησης και του διεθνούς ανταγωνισμού (που αποτελούν και τις βολικότερες εξηγήσεις!) υπάρχουν κρίσιμοι κοινωνικοοικονομικοί μετασχηματισμοί που «προκαλούν» τη βιωσιμότητα του κοινωνικού κράτους: δημογραφικά πρότυπα (γήρανση, πίεση στα συστήματα ασφάλισης), χειροτέρευση των οικονομικών επιδόσεων (λιγότεροι διαθέσιμοι πόροι), είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας (ανάγκη για συμφιλίωση οικογενειακής - εργασιακής ζωής), τεχνολογική μεταβολή (απαξίωση δεξιοτήτων διαφόρων κοινωνικών ομάδων), αργοπορημένη είσοδος των νέων στην αγορά εργασίας (πίεση στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης),μετανάστευση, νέο life style (πίεση στα εθνικά συστήματα υγείας). Σήμερα, έχουμε ένα αναχρονιστικό κοινωνικό κράτος που δεν ανταποκρίνεται στη σύγχρονη κοινωνία και στις ανάγκες της
• Ανάγκη ενός λειτουργικού και αποτελεσματικού συμβιβασμού μεταξύ κοινωνικής δικαιοσύνης και οικονομικής αποτελεσματικότητας. Οι δύο στόχοι δεν είναι κατ’ ανάγκη αντιθετικοί (βλ. Nordic model). Η κοινωνική δαπάνη πρέπει βαθμιαία να κατευθυνθεί προς τομείς υψηλής κοινωνικής προστιθέμενης αξίας (π.χ. παιδεία, έρευνα και ανάπτυξη, child care) και προς νέες δυναμικές κοινωνικές ομάδες (π.χ. νέοι, γυναίκες). Ωστόσο, τίθενται και ζητήματα κουλτούρας (κοινωνικό κεφάλαιο, εμπιστοσύνη κτλ.). Σύντομη αναφορά στο τρίπτυχο του Nordic Model: collective risk- sharing mechanisms, social capital, education)
• Αποδέσμευση από τον ιδεολογικό μύθο του κρατισμού. Πέρα από το κράτος πρόνοιας, υπάρχει ανάγκη για βαθμιαία διαμόρφωση της κοινωνίας της πρόνοιας (ρόλος κοινωνίας πολιτών, Τοπική Αυτοδιοίκηση)
• Έμφαση στον εντοπισμό νέων κοινωνικών συγκρούσεων πέραν της παραδοσιακής ταξικής σύγκρουσης συμφερόντων: μεταξύ γενεών, φύλων, insiders vs outsiders στην αγορά εργασίας κτλ.
• Ανάγκη για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο: αναδιανομή πόρων και ευκαιριών προς όφελος αυτών που υπόκεινται το μεγαλύτερο κόστος των διαρθρωτικών αλλαγών. Δέσμευση του κεφαλαίου για επανεπένδυση των κερδών από την ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση και τη μισθολογική «μετριοπάθεια» (νέα κοινωνική συναίνεση).
• Επαναφορά ενός παραδοσιακού αιτήματος της Αριστεράς σε πραγματιστική, προοδευτική και δημοκρατική βάση: “από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του”