Σημειώσεις από μία συζήτηση στο Ι.ΣΤΑ.ΜΕ...

Πρόσφατα, παρακολούθησα μία ενδιαφέρουσα συζήτηση στο Ι.ΣΤΑ.ΜΕ με θέμα την ανίχνευση κρίσιμων διεθνών και εγχώριων αλλαγών, τις κοινωνικοπολιτικές επιδράσεις τους και τη σημασία τους για το σύγχρονο σοσιαλιστικό κόμμα. Ο σχολιασμός επικεντρώνεται σε 3 βασικές διαπιστώσεις: α) βαθμιαία μετατόπιση του διεθνούς συστήματος προς μία κατάσταση πολυπολικότητας, β) σταδιακή υποχώρηση της κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού και (εκ νέου) ανάδυση του προστατευτισμού (ρόλος του κράτους) και γ) νέοι τύποι ανάπτυξης και κοινωνικές δυνάμεις που διεκδικούν περισσότερα. Ως προς αυτά τα θέματα καταγράφω μερικές παρατηρήσεις μου ως αφορμή για διάλογο:

1. Από τη συζήτηση διαπιστώθηκε ότι υπάρχει μία μετακίνηση προς ένα διεθνές σύστημα με πολυπολικά χαρακτηριστικά. Αν και φαίνεται η ηγεμονική θέση των Η.Π.Α (υπερδύναμη) να μην αμφισβητείται, εντούτοις η ηγεμονία της προσδιορίζεται και οριοθετείται πολύ διαφορετικά συγκριτικά με «την εποχή της μονοκρατορίας». Η εμπειρία υποδεικνύει ότι ο τρόπος της βαθμιαίας μετακίνησης σε ένα πολυπολικό σύστημα γίνεται -συχνά- με τρόπο μη σχεδιασμένο, μη ειρηνικό και μη δημοκρατικό (εισήγηση του Προέδρου του ΙΣΤΑΜΕ). Νομίζω ότι, η διαπίστωση αυτή οδηγεί σε ένα κρίσιμο συμπέρασμα: αφαιρετικά, αν θεωρήσουμε ότι οι βασικές παράμετροι της εθνικής ισχύος είναι η πολιτική, οικονομική και στρατιωτική ισχύς, φαίνεται ότι σήμερα η σχετική ένταση της στρατιωτικής δύναμης ως προς τον προσδιορισμό της συνολικής εθνικής ισχύος τείνει να αυξάνεται. Αυτό ενδεχομένως επιδρά στη διαμόρφωση της διεθνούς διπλωματίας, ώστε η σχετική επίδραση της -κατά μία έννοια- χομπσιανής προσέγγισης των διεθνών σχέσεων να αυξάνει συγκριτικά με τις περισσότερο ιδεαλιστικές αντιλήψεις. Ίσως να διαμορφώνονται «ψυχροπολεμικές» καταστάσεις σε διαφορετικές περιφέρειες (π.χ Καύκασος, Βαλκάνια κτλ.) Προφανώς, πρέπει να δούμε τι μπορεί να σημαίνουν αυτά τα σχήματα ως προς την άσκηση της εθνικής εξωτερικής πολιτικής (αν την επηρεάζουν, αν πρέπει να αναπροσαρμοστεί κτλ.). Διατυπώθηκε η ιδέα για μία ευέλικτη (έξυπνη) εξωτερική πολιτική που μπορεί να εκμεταλλεύεται «παράθυρα ευκαιρίας» στις συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ ισχυρότερων κρατών (πχ. ΗΠΑ - Ρωσίας), σε αντίθεση με τη λογική της ξεκάθαρης συμπαράταξης με το ένα ή το άλλο μέρος. Τα κρίσιμα ερωτήματα για το σοσιαλιστικό κόμμα είναι: α) πώς μετασχηματίζεται αυτή η σκέψη στην εφαρμοσμένη εξωτερική πολιτική, β) εάν συμφωνούμε στη υπόθεση της σχετικής αύξησης της σημασίας της στρατιωτικής ισχύος, ποια είναι η επιλογή του σοσιαλιστικού κόμματος ως προς το ύψος των πόρων που δεσμεύει μία κοινωνία για άμυνα και ασφάλεια (εις βάρος άλλων δημόσιων αγαθών). Με άλλα λόγια, πώς αντιμετωπίζεται ένα συχνό αίτημα της αριστεράς για μείωση των στρατιωτικών εξοπλισμών προς όφελος π.χ της κοινωνικής πολιτικής.

2. Όσο λάθος είναι ο ισχυρισμός ότι οι αγορές επιτυγχάνουν τα «πάντα», τόσο λάθος είναι και ο ισχυρισμός ότι οι αγορές «δεν μπορούν». Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση έχει εντείνει τη διεθνή πολιτική συζήτηση ως προς το θεμελιώδες δίπολο της πολιτικής οικονομίας: κράτος vs αγορά. Συχνά, η αποτυχία της διεθνούς χρηματοπιστωτικής αγοράς χρησιμοποιείται ως επιχείρημα για την ανάδυση επιχειρημάτων περί της αναγκαιότητας παρέμβασης του κράτους στην οικονομία. Ωστόσο οι έννοιες «κράτος» και «αγορά» δεν είναι μονοδιάστατες. Το δίλημμα κράτος ή αγορά όταν δεν οριοθετείται είναι κενό περιεχομένου. Υπάρχουν διαφορετικά είδη κρατικής παρέμβασης και πολλές αγορές. Σε άλλες περιπτώσεις είναι αναγκαία μεγαλύτερη κρατική ρύθμιση και λιγότερη αυτορρύθμιση και σε άλλες λιγότερο κράτος και περισσότερη αγορά. Το σοσιαλιστικό κόμμα οφείλει να προσδιορίσει επαρκώς τα ερωτήματα: πόσο κράτος και που, τι κράτος και γιατί…

3. Το σοσιαλιστικό κόμμα οφείλει να απευθυνθεί στις δυναμικές κοινωνικές ομάδες που σαφώς υποεκπροσωπούνται στο πολιτικό σύστημα και αποκλείονται από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (π.χ νέοι, γυναίκες, μετανάστες). Διαπιστώνεται ελλιπής εκπροσώπηση τόσο στο επίπεδο της πολιτικής (κόμματα) όσο και στο επίπεδο της αγοράς εργασίας (συνδικάτα). Αυτές οι κοινωνικές ομάδες είναι στο περιθώριο και στο πεδίο των ευκαιριών (δείτε π.χ τις «βαριές» ρυθμίσεις της αγορά εργασίας, το αντινεανικό φορολογικό σύστημα, το ασφαλιστικό κτλ.) και στο πεδίο των εισοδηματικών ενισχύσεων (δείτε την αναιμική κοινωνική πολιτική ως προς την πρόνοια). Σε μία κοινωνία σύγκρουσης πολλαπλών συμφερόντων το σοσιαλιστικό κόμμα δεν μπορεί να παραμένει εγκλωβισμένο στο μανιχαϊστικό δίπολο κεφάλαιο – εργασία, αλλά να επικεντρώσει το ενδιαφέρον του και σε επιμέρους συγκρούσεις: π.χ μεταξύ insiders – outsiders στην αγορά εργασίας, μεταξύ των γενεών κτλ.