Θέλεις ανανέωση; Παίξε μπάλα...συζήτηση για την νέα γενιά και την κεντροαριστερά

Οι συζητήσεις για την ανασυγκρότηση της κεντροαριστεράς, πέρα από το αμιγώς πολιτικό τους περιεχόμενο, έχουν ενδιαφέρον γιατί επαναφέρουν στον δημόσιο διάλογο την σχέση των νέων με την πολιτική και την κοινωνική προσδοκία για νέα πρόσωπα και ιδέες.

Πώς, όμως, επιτυγχάνεται η ανανέωση; Μία πρώτη, προφανής, απάντηση είναι το εγχείρημα της ανανέωσης που προκύπτει από «τα πάνω», δηλαδή μέσω της επιλογής νέων προσώπων στην πολιτική, κάτι που αναμφίβολα δημιουργεί μία θετική εντύπωση. Τα πρόσφατα δημοσιεύματα για το ηλικιακό και επαγγελματικό προφίλ των συνεργατών του Μ. Ρέντσι στην Ιταλία και για την επιλογή ενός 27χρονου στο χαρτοφυλάκιο εξωτερικών της Αυστρίας προκάλεσαν αίσθηση. Χωρίς αντίρρηση, αυτό το εγχείρημα ανανέωσης είναι απαραίτητο και είναι το πιο δημιουργικό και «λογικό» ρίσκο που μπορούν να πάρουν τα πολιτικά κόμματα. Κάποιος αντίλογος είναι εύλογος, όπως ότι η ηλικιακή ανανέωση δεν αρκεί αν τα νέα πρόσωπα δεν είναι φορείς νέων ιδεών και ενός νέου δημόσιου ήθους, καθώς και ότι κάθε εγχείρημα ανανέωσης έχει επιτυχία αν λειτουργεί συμπληρωματικά με την εμπειρία και την ικανότητα των μεγαλυτέρων. Σε κάθε περίπτωση, λόγω της πολιτικής συγκυρίας και της κοινωνικής προσδοκίας, δύσκολα μπορεί κανείς να αρνηθεί ένα τέτοιο ρίσκο.

Ασφαλώς, μία τέτοια προσπάθεια έχει περιορισμούς. Μπορεί να έχει συγκυριακά χαρακτηριστικά και να μην συγκινήσει μεγάλο μέρος της κοινωνίας και της νέα γενιάς. Τι είναι αυτό που μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά; Ένα εγχείρημα σταδιακής, ανανέωσης «από τα κάτω», που θα προκύπτει με πιο δομικό τρόπο μέσα από κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες. Ο χάρτης της πολιτικής μπορεί να ξανασχεδιαστεί αν μπουν οι νέοι μέσα στο «δημοκρατικό παιχνίδι», αν τους δοθούν κίνητρα και θεσμοί για να περάσουν από την κερκίδα στο γήπεδο.  

Τι μπορεί να γίνει; Κάθε συζήτηση για την συμμετοχή των νέων στην πολιτική πρέπει να ισορροπεί μεταξύ της πολιτικής προσπάθειας για να φέρει τους νέους στο γήπεδο της πολιτικής και της ατομικής υπευθυνότητας, της αντίληψης ότι τα πράγματα αλλάζουν μέσα από την δημοκρατική συμμετοχή, την αυτοοργάνωση, τον διάλογο και τα συλλογικά αιτήματα. Η κουβέντα για ανανέωση στον δημόσιο βίο θα είναι «κούφια» αν γίνεται είτε με όρους «νεολαγνείας», είτε με όρους ενός φωτισμένου πατερναλισμού.

Για παράδειγμα, υπάρχουν συνθήκες και ευκαιρίες που μπορούν να αξιοποιηθούν από την νέα γενιά. Στο χέρι των νέων εργαζομένων και ανέργων είναι να κινητοποιηθούν για την  δημιουργία νέων, συλλογικών οργανώσεων υπεράσπισης των συμφερόντων του «πρεκαριάτου» (από το αγγλικό precarious και το προλεταριάτο), της  νέας γενιάς της γενικευμένης επισφάλειας που αντιμετωπίζει μία εχθρική αγορά εργασίας με μία άναρχη ευελιξία, ανομία και αυθαιρεσία και που τα συμφέροντά της δεν εκπροσωπούνται πολιτικά, θεσμικά και συνδικαλιστικά. Στο χέρι τους είναι να αξιοποιήσουν την πιο ριζοσπαστική επανάσταση που σπάει όλα τα ταξικά τείχη, τα ανοιχτά συστήματα γνώσης και επικοινωνίας που δίνουν τρομακτικές ευκαιρίες για αυτομόρφωση, δικτύωση, πολιτική συμμετοχή, κινηματική διεκδίκηση, διαβούλευση και νέα επιχειρηματικότητα. Στο χέρι τους είναι να αξιοποιήσουν όλες τις δυνατότητες για αυτοοργανωτικά, συνεταιριστικά επιχειρηματικά εγχειρήματα.

Ο πολιτικός χώρος της κεντροαριστεράς, ως ένα ανοιχτό σύστημα πολιτικής συμμετοχής, μπορεί να γίνει ο συλλογικός πολιτικός εκφραστής μίας τέτοιας προσπάθειας. Με πολιτικές και θεσμικές προτάσεις που κάνουν τους νέους ισότιμους εταίρους σε κάθε σχέδιο ανασυγκρότησης. Με μία προγραμματική συζήτηση για ένα νέο κοινωνικό κράτος των παιδιών και των νέων που προσφέρει πόρους, ευκαιρίες και φροντίδα στα πιο σημαντικά μεταβατικά στάδια της ζωής τους. Με την συμπερίληψη στο Σύνταγμα της αρχής της διαγενεακής δικαιοσύνης. Με την δημιουργία θεσμών διαβούλευσης στο πολιτικό σύστημα, όπως π.χ. ο Συνήγορος των Μελλοντικών Γενεών, ώστε κάθε νομοθέτημα να ελέγχεται ως προς την κατανομή βαρών και ευκαιριών στο παρόν και στο μέλλον. Με μία συμφωνία εμπιστοσύνης με την νέα γενιά, όπου θα αρχίσει μερικώς να την αποζημιώνει μέσα από την χρησιμοποίηση μέρους των πλεονασμάτων για βρεφονηπιακούς σταθμούς, υποτροφίες,  χρηματοδότηση καινοτομίας και έρευνας, ενίσχυση ανέργων. Με το δημιουργικό ρίσκο να ανοίξει μία συζήτηση για ψήφο στα 16 στις μεθεπόμενες τοπικές εκλογές, όπου θα επιχειρήσει να βάλει στο επίκεντρο ενός πολιτικού διαλόγου τους ίδιους τους νέους με όρους εμπιστοσύνης.

Η πολιτική και οι ιδέες θα έρθουν και πάλι στο προσκήνιο όταν «ανοίξει» η πολιτική συζήτηση για όλα τα μεγάλα κοινωνικά θέματα, με εμπιστοσύνη, συλλογικά αιτήματα και ανοιχτή σκέψη. Η ίδια η συζήτηση έχει αξία γιατί παράγει συμφωνίες και διαφωνίες. Γιατί ανακαλύπτει και πάλι τι σημαίνει πολιτική και δημοκρατία. Γιατί δίνει ευκαιρίες για να ξεπηδήσουν νέοι άνθρωποι στα κοινά. Αυτό είναι το σχέδιο που πρέπει -μεταξύ άλλων- να υπηρετήσει η κεντροαριστερά.

Αν τα καταφέρει, θα έχει δώσει μία μεγάλη ευκαιρία σε πολλούς ανθρώπους να περάσουν από την κερκίδα στο γήπεδο, τώρα που η μπάλα καίει και η χώρα αγωνιά να μην χάσει την πιο μορφωμένη γενιά που είχε ποτέ.

Συνέντευξη στο ηλεκτρονικό Βήμα για την κεντροαριστερά

Στην ομιλία σας ομολογήσατε ότι η φορά των πραγμάτων δεν είναι με το μέρος της Κεντροαριστεράς. Πώς θα πείσετε ότι φέρνετε το καινούργιο όταν οι νέοι δεν έχουν καθοριστική παρουσία στο εγχείρημα;   

 «Η αισιοδοξία πρέπει να συνοδεύεται από αυτοσυγκράτηση και αίσθηση της στιγμής. Είμαστε μέσα στην κρίση. Οι άνθρωποι αγωνιούν για τη ζωή τους. Πιστεύω όμως ότι η φορά των πραγμάτων μπορεί να αλλάξει. Αρκεί με πειστικό τρόπο οι δυνάμεις της Κεντροαριστεράς να κάνουν κτήμα της κοινωνίας τις μεγάλες αναδιανομές πόρων, βαρών και ευκαιριών προς όφελος όσων πριν από την κρίση ήταν οι "outsiders" του συστήματος και μέσα στην κρίση έγιναν τα γρήγορα και βολικά θύματα της προσαρμογής. Αυτό η συντηρητική Δεξιά δεν μπορεί να το εκφράσει, ενώ η Αριστερά συστηματικά αγνοεί. Η Κεντροαριστερά είναι αδύναμη χωρίς κοινωνική αναφορά στη νέα γενιά. Μπορεί να ζητήσει από τους νέους να την προσέξουν ξανά, αν το εγχείρημα ενσαρκώσει την ανανέωση, την εμπιστοσύνη και ένα νέο δημόσιο ήθος. Οπως είπα και στην ομιλία μου, κάποιοι επενδύουν στον φόβο των νέων, άλλοι στον θυμό τους, εμείς στη σκέψη και στο ταλέντο τους».

Ολόκληρη η συνέντευξη στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας το Βήμα εδώ

H ομιλία μου στο Ακροπόλ για την κεντροαριστερά - 9/12/2013

Παραθέτω το κείμενο της ομιλίας μου στην εκδήλωση της 9/12/2013 στο Ακροπόλ για την ανασυγκρότηση της κεντροαριστεράς.



Αγαπητοί φίλοι,

η σημερινή μας συνάντηση, μας κάνει περισσότερο αισιόδοξους.

Δεν πρέπει, όμως να χάνουμε την αίσθηση της ευθύνης και της περισυλλογής.

Η φορά των πραγμάτων  δεν είναι με το μέρος μας. Μας απειλεί.  

Είμαστε ακόμα μέσα στην κρίση, με τους περισσότερους πολίτες να μην ελπίζουν και να δυσπιστούν.  

Κανείς δεν αρνείται τις μεγάλες ευθύνες του χώρου μας γι΄αυτό.

Αν και πολλοί αρνούνται τις ευθύνες των δικών τους χώρων και αυτό είναι ιστορικά άδικο, αλλά μικρή σημασία έχει τώρα.

Όμως είμαστε ακόμα εδώ, γιατί πιστεύουμε ότι μπορούμε να ανακόψουμε τη φορά των πραγμάτων.

Γιατί πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι δεν είναι κοινωνικά και εκλογικά έρμαια της συγκυρίας. Έχουν συνείδηση, εμπειρίες, βιώματα, πολιτικές ταυτότητες με ιστορικό βάθος.

Για τους ανθρώπους του προοδευτικού χώρου, αυτή είναι η ισχυρή αίσθηση του «ανήκειν» στην Δημοκρατική Παράταξη

Γι΄αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο αυτό που όλοι διαπιστώνουμε. Ότι υπάρχει μία μεγάλη αναντιστοιχία μεταξύ των κοινωνικών προσδοκιών και της σημερινής πολιτικής γεωγραφίας, ενός αναχρονιστικού «διπόλου», που βολεύεται στις συμβιωτικές στρατηγικές μίας αφόρητης σύγκρουσης, γιατί αυτή είναι η μόνη συνθήκη για να μπορεί να αναπαραχθεί.

Γι΄ αυτό είμαστε σήμερα εδώ.

Για να αναδείξουμε αυτό το μεγάλο κενό εκπροσώπησης, για να απευθυνθούμε σε μία σιωπηλή κοινωνική πλειοψηφία που με αγωνία, αλλά πρέπει να σας πω και με πολύ μεγάλη δυσπιστία, περιμένει να μας ακούσει. Θέλει να μας ακούσει.

Η ανασυγκρότηση, όμως, της Δημοκρατικής Παράταξης δεν μπορεί να βασιστεί στην διαχείριση των συμβόλων ή των συναισθημάτων του κόσμου.

Αυτή είναι η πρώτη ύλη για να μιλήσουμε στον κόσμο. Αλλά δεν φτάνει.

Η Δημοκρατική Παράταξη θα συνδεθεί ξανά με τον κόσμο της, τον κόσμο της εργασίας και της παραγωγής, την μεσαία τάξη, τους νέους, τους ξεχασμένους και απροστάτευτους, μόνο αν μπορεί να προτείνει κάτι, μία πολιτική πρόταση συγκεκριμένη και χειροπιαστή που θα στοιχήσει πίσω της όλες τις δυνάμεις της δίκαιης αλλαγής και της κοινωνικής μεταρρύθμισης.

Δεν είμαστε έτοιμοι να το κάνουμε τώρα. Πρέπει να ξεπεράσουμε την αμηχανία μας και να δουλέψουμε γι΄ αυτό.

Δεν είμαστε όμως αδύναμοι, όπως πολλοί υποθέτουν, γιατί πιστεύουμε ότι οι μεγάλες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις δεν γίνονται «από τα πάνω», δεν γίνονται με εγχειρίδια μεταρρύθμισης που αφήνουν την κοινωνία μακριά σε ρόλο παρατηρητή, δεν γίνονται με λογικές «διαίρει και βασίλευε» όπου η σύγκρουση γίνεται αυτοσκοπός, δεν γίνονται από πεφωτισμένες ελιτ μεταρρυθμιστών. Επιτρέψτε μου να πω ότι, πέρα από τις κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης  και της βίαιης προσαρμογής, αυτή είναι μία ακόμα μεγάλη δυστυχία του μνημονίου, η προσπάθεια να μεταρρυθμιστεί η χώρα χωρίς ουσιαστικά πολιτικά και κοινωνικά υποκείμενα μεταρρύθμισης.

Δεν μας ενδιαφέρει η μεταρρυθμιστική ισοπέδωση, ούτε, όμως, φοβόμαστε την σύγκρουση με κατεστημένα συμφέροντα.

Μας ενδιαφέρουν οι μεγάλες αλλαγές που γίνονται κτήμα της κοινωνίας, που εξηγούνται, που παράγουν δίκαιο αποτέλεσμα για όλους, που επιτυγχάνουν μεγάλες, ριζοσπαστικές αναδιανομές πόρων, ευκαιριών και κινήτρων προς όφελος των πιο δημιουργικών δυνάμεων, για όσους ασφυκτιούν μέσα σε κλειστά γραφειοκρατικά συστήματα, για όσους βιώνουν πρώτοι και στο μεγαλύτερο βαθμό την υποχώρηση του κοινωνικού κράτους. Κυρίως για τους νέους.

Οι οποίοι, να μην έχετε αμφιβολία, για καιρό θα μας γυρίζουν την πλάτη.

Εμείς όμως πρέπει να επιμένουμε. Μπορούμε να κάνουμε τους νέους ανθρώπους να μας ξανακούσουν, όταν είμαστε συγκεκριμένοι και αξιόπιστοι, όταν την ανανέωση ιδεών και προσώπων την εννοούμε στην πράξη, όταν ενσαρκώνουμε αυτά που ζητάμε από την ίδια την κοινωνία: εμπιστοσύνη, συνεργασία, νέο δημόσιο ήθος. Γιατί εμείς δεν επενδύουμε ούτε στον φόβο, ούτε στον θυμό τους, αλλά στη σκέψη και στο ταλέντο τους.

 Κλείνω, δηλώνοντάς σας ποιος είναι η μεγάλη αγωνία όσων πιστεύουν στο εγχείρημα της ανασυγκρότησης της Παράταξης.

 Είναι να μην καταλάβουμε τι πραγματικά κάνουμε, να μην αποκτήσουμε την αίσθηση της ιστορικής συγκυρίας, να νομίσουμε ότι ο καθένας εκφράζει κάτι χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά μεγέθη, να προχωράμε οραματιζόμενοι αποκλειστικά τι θα γίνει μετά την κρίση, χωρίς να καταλαβαίνουμε ότι ακόμα και τώρα είμαστε μέσα στην κρίση.

Θέλω να το πω καθαρά και νομίζω ότι αυτό αποτελεί συλλογική έκφραση.

Η ανασυγκρότηση της κεντροαριστεράς δεν είναι hobby, δεν είναι εγχείρημα διαχείρισης προσωπικών φιλοδοξιών, ούτε «μυστικά δείπνα» για παραπολιτικά μονόστηλα.

Η ανασυγκρότηση της δημοκρατικής παράταξης είναι ιδέα και ως τέτοια μας υπερβαίνει όλους,  από τον πιο μεγάλο μέχρι τον πιο μικρό.

Αν το καταλάβουμε αυτό θα πετύχουμε κάτι μοναδικό, αν όχι θα χάσουμε μία ιστορική ευκαιρία.

Σας ευχαριστώ.

Η ανεκπροσώπητη κοινωνική πλειοψηφία - άρθρο στην efsyn

"....Ωστόσο, το πολιτικό και κοινωνικό υπόστρωμα για την ανασυγκρότηση του χώρου της Κεντροαριστεράς δεν εξαντλείται ούτε στη διαχείριση πολιτικών συναισθημάτων και συμβολισμών ούτε στον δημιουργικό ετεροκαθορισμό. Η Κεντροαριστερά μπορεί να ανακτήσει την πολιτική και ιδεολογική πρωτοκαθεδρία μόνο με μια συγκεκριμένη πολιτική πρόταση που θα απευθύνεται με μαζικό τρόπο στις προσδοκίες και στα αμοιβαία συμφέροντα των πιο παραγωγικών δυνάμεων της χώρας και των «ξεχασμένων του συστήματος», που μια ολόκληρη πολιτική και θεσμική -τυπική και άτυπη- «συμπαιγνία», τόσο πριν από την κρίση όσο και μέσα στην κρίση, φρόντισε να κρατήσει στο περιθώριο...."

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών εδώ. 

Κεντροαριστερά και νέα γενιά

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα τα ΝΕΑ στις 23/10/2013

Η Κεντροαριστερά έχει ένα ιστορικό συγκριτικό πλεονέκτημα: είναι το πιο ανοιχτό σύστημα ιδεών και πολιτικής συμμετοχής. Οι ιστορικές αναδιανομές ευκαιριών και η ανασυγκρότηση των θεσμών κοινωνικής κινητικότητας είναι στοιχεία της προοδευτικής της ταυτότητας.

Μπορεί η Κεντροαριστερά να αποκαταστήσει αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα; Μπορεί να γίνει η κοινωνική έκφραση μιας μπλοκαρισμένης κοινωνίας, όπου η χαμένη συνοχή των αξιών και της συλλογικής ευημερίας έχει υποκατασταθεί από μια οριακή «συνοχή του φόβου» για τα χειρότερα; Μπορεί να μιλήσει στους νέους, αν και μάλλον θα «σπάσει τα μούτρα της»;

Οποιο ερώτημα και να διατυπωθεί για την Κεντροαριστερά έρχεται αντιμέτωπο με την πολιτική και ιδεολογική αμηχανία της. Αμηχανία, όμως, που δεν προδίδει αδυναμία, όπως βολικά πολλοί υποθέτουν, αλλά λογική αυτοσυγκράτηση απέναντι σε έναν κόσμο που αλλάζει γρηγορότερα από τις ιδέες μας και που η προσπάθεια να εξηγηθεί είναι η μόνη σοβαρή προϋπόθεση για να αλλάξει. Απέναντι σε όσους έχουν έτοιμες λύσεις για όλα ή έχουν το «κληρονομικό» προνόμιο να επικοινωνούν τηλεπαθητικά με την αόριστη γενική βούληση, η Κεντροαριστερά βρίσκεται στη «μειονεκτική» θέση να χρησιμοποιεί τα εργαλεία που βρίσκονται σε σπανιότητα: ιδέες, αναστοχασμός, συνθέσεις, πολιτικός λόγος, πολιτικό «παράδειγμα» που ενσαρκώνει την αλλαγή και τη δικαιοσύνη. Μπορεί να πετύχει;

Δεν είμαι σίγουρος. Η αβεβαιότητα και η κρίση θα τραβούν για αρκετό χρόνο το χαλί κάτω από τα πόδια μας. Οι εσωτερικές αντιφάσεις του χώρου και οι χωρίς περιεχόμενο ανταγωνισμοί θα βάζουν χειρόφρενο.

Είμαι σχετικά σίγουρος, όμως, για το προς τα πού πρέπει να κινηθεί.

Να αλλάξει τη «μηχανική» τής ανασυγκρότησής της. Να πάψει να εγγράφεται ως ελίτ project εσωτερικής διαπραγμάτευσης για την αναπαραγωγή συντηρητικών, ιεραρχικών συστημάτων συμμετοχής. Να «σπάσει» τα «γεροντοκρατικά» συστήματα εκπροσώπησης. Να γίνει λιγότερο προσωποκεντρική και περισσότερο ιδεοκεντρική. Να πείσει την κοινωνία ότι μπορεί να ενσαρκώσει αυτό που η ίδια επιθυμεί για τη χώρα: να γίνει, δηλαδή, υπόδειγμα ανασυγκρότησης με ενότητα, εξωστρέφεια και ένα νέο μοντέλο συμμετοχής και εκπροσώπησης. Το εγχείρημα της Κεντροαριστεράς ή θα «κοινωνικοποιηθεί» ή θα αποτύχει, καταλήγοντας να είναι ένα μικρό «κίνημα» τεχνοκρατικού μεταρρυθμισμού χωρίς «λαό». Αυτό είναι και το διακύβευμα για το επόμενο βήμα της πρωτοβουλίας των 58.

Να δώσει τη μάχη εκπροσώπησης της νέας γενιάς. Για να το κάνει αυτό πρέπει στην πράξη να προτείνει τρόπους που θα πετύχουν μια νέα ιστορική, πολιτική,  κοινωνική και διαγενεακή αναδιανομή πόρων, κινήτρων βαρών και ευκαιριών. Ενδεικτικά μόνο, για:

- να μπουν οι νέοι εντός των τειχών του συστήματος κοινωνικής προστασίας με το πέρασμα από το κοινωνικό κράτος της «συνταξιολαγνείας» στο κοινωνικό κράτος των παιδιών και των νέων

- να μπουν οι νέοι εντός των τειχών της ανταγωνιστικής αγοράς με σπάσιμο όλων των κλειστών συστημάτων και τη «θεσμοποίηση της αποτυχίας» που δίνει νέες ευκαιρίες σε περισσότερους και σε λιγότερο προνομιούχους

- να εκπροσωπηθούν θεσμικά τα συμφέροντα της νέας γενιάς (από το blog της G700 έχουν εδώ και χρόνια διατυπωθεί προτάσεις) στα συστήματα λήψης αποφάσεων ώστε να αποτραπεί η συλλογική μυωπία που ρίχνει όλα τα βάρη στο μέλλον

- να δοθεί φωνή εκπροσώπησης στο αγνοημένο «πρεκαριάτο» που είναι ανυπεράσπιστο απέναντι στην εργοδοτική αυθαιρεσία και ανομία

- να ανοίξουν τα συστήματα συμμετοχής στην πολιτική διαδικασία. Π.χ., να τολμήσει η Κεντροαριστερά να ανοίξει συζήτηση για ψήφο στα 16 στις μεθεπόμενες τοπικές εκλογές.

Είναι βέβαιο ότι οι νέοι θα γυρίζουν για καιρό την πλάτη τους στην Κεντροαριστερά. Το ρήγμα εμπιστοσύνης είναι μεγάλο. Η αλλαγή στη μηχανική  τής ανασυγκρότησης και τα κυρίαρχα πολιτικά προτάγματα είναι τα μόνα εργαλεία που έχουμε. Να είμαστε, όμως, αισιόδοξοι γιατί μακροπρόθεσμα όσοι επενδύσουν στην αξία της νέας γενιάς και όχι στον θυμό της ή στον φόβο της, δεν πρόκειται να αποτύχουν.  

Ο Πασχάλης Αγανίδης είναι οικονομολόγος, υποψήφιος διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης. Εχει υπογράψει το κείμενο-πρόσκληση των 58 για την ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς

Συνέντευξη στο Ράδιο Έβρος

Εδώ, μπορείτε να ακούσετε το ηχητικό απόσπασμα της συνέντευξης στο Ράδιο Έβρος σχετικά με την πρωτοβουλία των 58 και την ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς

  

Κεντροαριστερά, μεταρρυθμίσεις και Κοινωνικό Κράτος - Ομιλία στο ΙΣΤΑΜΕ

Παραθέτω τα κύρια σημεία (βασικά αποσπάσματα) της χθεσινής μου εισήγησης στο συμπόσιο του ΙΣΤΑΜΕ στη συνεδρία για το "Κοινωνικό Κράτος". Η εισήγηση είχε ως σημεία αναφοράς τη σχέση της Κεντροαριστεράς με τις μεταρρυθμίσεις και το ρόλο των ιδεών στην προοδευτική μεταρρύθμιση του Κοινωνικού Κράτους.

Η απόπειρα για μία προσέγγιση της ιδεολογικής ανασυγκρότησης της Κεντροαριστεράς και της σχέσης της με τις «μεταρρυθμίσεις» είναι αντιμέτωπη με δύο σημαντικά προβλήματα:

α) την επίμονη υπεροχή των (νεο)φιλελεύθερων αντιλήψεων και των «λογικών αναπόφευκτων» στη διαχείριση της ευρωπαϊκής κρίσης που κρατούν την σοσιαλδημοκρατία παγιδευμένη σε μία ιδεολογική αμηχανία. Η διάψευση της αρχικής προσδοκίας ότι η κρίση του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού διαμόρφωνε συνθήκες για αλλαγή υποδείγματος πολιτικής οικονομίας, με το πέρασμα από την νεοφιλελεύθερη απορρύθμιση σε ένα νέο κύκλο σοσιαλδημοκρατικής ρύθμισης, άφησε την σοσιαλδημοκρατία ιδεολογικά έκθετη. Άλλωστε, μία γραμμική αντιμετώπιση της σχέσης «κράτος – αγορά» και της εναλλαγής παραδειγμάτων πολιτικής ήταν εξαρχής παρακινδυνευμένη.

β) την επικράτηση μίας ιδιότυπης «Ελληνικής Βαϊμάρης».  Δεν πρόκειται για μία αυθαίρετη ιστορική συγκριτική ανάλυση, αλλά για σχήμα λόγου. Η κοινωνία δεν πλήττεται από τον πληθωρισμό του νομίσματος, αλλά από πληθωρισμό των λέξεων. Οι λέξεις έχουν χάσει την αξία τους από την πολλή χρήση και την αναξιοπιστία όσων διατυπώνουν αξίες που δεν μπορούν να ενσαρκώσουν. Παραδοσιακές πολιτικές αξίες έχουν απογυμνωθεί από το πραγματικό τους περιεχόμενο. Μία τέτοια λέξη π.χ.  είναι η «Μεταρρύθμιση». 

Η σχέση της κεντροαριστεράς με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, δίνει τη δυνατότητα μίας κριτικής προσέγγισης για την ερμηνεία της εκλογικής, κοινωνικής και πολιτικής υποχώρησης της κεντροαριστεράς και κυρίως της ιδεολογικής της αποσταθεροποίησης. Αυτή η προσέγγιση, δεν επιχειρεί να ενσωματώσει μία πλήρη ανάλυση για τα δομικά προβλήματα του προγράμματος προσαρμογής. Λειτουργεί περισσότερο αφαιρετικά.

Κωδικοποιώ 4 βασικές εξηγήσεις. 

1.       Ιδεολογική αμηχανία. Η κεντροαριστερά και το ΠΑΣΟΚ έχουν ιστορική ευθύνη για το γεγονός ότι δεν αντιλήφθηκαν έγκαιρα την πιο προβλέψιμη κρίση. Εκτός από τους super star προγνώστες τύπου Ρουμπινί, στην Ελλάδα μέσα από την κίνηση της g700 διατυπώσαμε από το 2007 ότι έχουμε χρεοκοπήσει. Δυστυχώς, οι προτάσεις για μία έγκαιρη δραστική προσαρμογή στο ασφαλιστικό, στο εργασιακό, στο δημόσιο χρέος κλπ. αντιμετωπιζόταν αντανακλαστικά και φοβικά ως νεοφιλελεύθερες επιλογές. 

2.       Πολιτική υποχωρητικότητα. Στην μετά το μνημόνιο εποχή, όταν η κεντροαριστερά αντιλήφθηκε την αναγκαιότητα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων επέδειξε μία ανεξήγητη πολιτική υποχωρητικότητα. Ακόμα και μεταρρυθμίσεις με εξισωτικό αποτέλεσμα (ασφαλιστικό, αλλαγές στις ΔΕΚΟ, άνοιγμα επαγγελμάτων), δεν κατάφερε να τις υπερασπιστεί και πολύ περισσότερο φάνηκε αδύναμη να αλλάξει τη γενική αντίληψη ότι πρόκειται για αλλαγές που επιβάλλονται απ΄ έξω. Συχνά, ο ίδιος ο χώρος χρησιμοποίησε αυτή τη ρητορική για να μεταθέσει αλλού την ευθύνη του κόστους και να μην διαταράξει τη διαχρονική του σχέση με μία παραδοσιακή κομματική πελατεία. 

3.       Νεοφιλελεύθερη – εγχειριδιακού τύπου μηχανική μεταρρυθμίσεων. Ακόμα και όταν η κεντροαριστερά κατανοούσε την αναγκαιότητα των αλλαγών και ανάλαβε την ευθύνη να τις υλοποιήσει με αποφασιστικότητα, υποτίμησε τη σημασία της «μεταρρυθμιστικής τεχνολογίας» (πώς προωθείς μία μεταρρύθμιση, γιατί, πότε και με ποιους) και υποτάχθηκε στη λογική του «διαίρει και βασίλευε». Είναι η λογική που συχνά υπαγορεύεται από μεταρρυθμιστικά εγχειρίδια για την προώθηση μεταρρυθμίσεων. Δίχως να υποτιμάται το γεγονός ότι η μεταρρύθμιση προϋποθέτει συγκρούσεις με όσους ωφελούνται από το status quo, διαπιστώθηκε μία σημαντική παρανόηση. Η σύγκρουση έγινε αυτοσκοπός, δεν συνοδεύτηκε από ένα διαλογικό πλαίσιο που να εξηγεί με επάρκεια γιατί γίνεται κάθε αλλαγή και, ακολούθως, οι μεταρρυθμίσεις εντυπώθηκαν στην κοινωνία περισσότερο ως απειλή και λιγότερο ως ευκαιρία. Ακόμα χειρότερα, πολλοί στον προοδευτικό χώρο νόμισαν ότι αρκεί να συγκρούεσαι με μία συντεχνία και έναν «–όπουλο» για να είσαι μεταρρυθμιστής, υποτιμώντας τη σημασία που έχει η εφαρμογή της ίδια της πολιτικής και το χειροπιαστό της αποτέλεσμα για το δημόσιο συμφέρον. 

4.       Το καθολικό «αφήγημα» της κρίσης. Μέσα σε ένα γενικό πλαίσιο αμηχανίας και παλινδρομήσεων, επιλέχθηκε ένα γενικό αφήγημα αιτιολόγησης του μνημονίου και των διαθρωτικών μεταρρυθμίσεων που, όπως αποδεικνύεται, αποτέλεσε το βολικότερο «δώρο» για την κεντροδεξιά. Μία γενική εξήγηση για την «μεταπολιτευτική φούσκα», αν και προφανώς περιέχει τα βασικά αίτια του προβλήματος, απαλλάσσει το διάλογο και την κριτική από επιμέρους συμπεράσματα και διαβαθμίσεις. Έτσι, αφενός δαιμονοποιήθηκε μία ολόκληρη περίοδος προκαλώντας περισσότερες συσκοτίσεις παρά διαφωτίζοντας τους πολίτες, αφετέρου άφησε την κεντροαριστερά και το ΠΑΣΟΚ έρμαιο στις διαθέσεις όσων ερμηνεύουν την ιστορία και τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς με μία απλή καμπύλη χρέους. Στο κόστος διαχείρισης της κρίσης, προστέθηκε μία άνευ προηγουμένου ιστορική απονομιμοποίηση.  

Η συζήτηση για τις σχέσεις της κεντροαριστεράς με τις μεταρρυθμίσεις, ως ένα βαθμό, σκιαγραφεί τις ιδέες για την ιδεολογική και πολιτική της ανασυγκρότηση. Υπάρχουν δύο πρότυπα σκέψης που έχουν ενδιαφέρον να αναφερθούν,  κυρίως για να τονισθεί ο λόγος της απόρριψής τους. 

1.       Η πρώτη κατεύθυνση ανασυγκρότησης έχει σημεία τομής με την πιο παραδοσιακή Αριστερά. Επιδιώκει μία θολή επιστροφή σε καθεστώτα κρατικής ρύθμισης και οικονομικού συντονισμού της παλιάς σοσιαλδημοκρατίας, παραβλέποντας σκόπιμα ή από άγνοια τις θεσμικές, πολιτικές και οικονομικές ορίζουσες της νομισματικής ένωσης και της διεθνούς πολιτικής οικονομίας. Η ανασυγκρότηση της σοσιαλδημοκρατίας με την επαναφορά σε συνθήκες εσωστρέφειας και αυτονομίας του «έθνους – κράτους» είναι αδύνατη και απευκταία. Η νέα σοσιαλδημοκρατία ή θα είναι «ευρωπαϊκή και διεθνής» ή δεν θα υπάρχει. Αναμφίβολα, δεν μπορούν να απορριφθούν από το διάλογο, προτάσεις θεσμικής ανασυγκρότησης της ευρωζώνης (δημοσιονομική ομοσπονδία, αλλαγή ρόλου ΕΚΤ, ευρωομόλογο κλπ). Σε κάθε περίπτωση, αυτή η κατεύθυνση πάσχει από «σχεδιομανία», επιφυλάσσοντας για το κράτος το ρόλο του κεντρικού διευθυντή που διευθύνει την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου με ένα προαποφασισμένο σχέδιο. Οι μεταρρυθμίσεις νοούνται κυρίως ως θεσμική και ιστορική αποκατάσταση του ρόλου του κράτους στην οικονομία.

2.       Η δεύτερη κατεύθυνση είναι πιο ενδιαφέρουσα, αλλά εξίσου πάσχει. Σε γενικές γραμμές, κατανοεί την ανασυγκρότηση της κεντροαριστεράς μέσα από την επιμονή στην προώθηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, αλλά συνήθως επιφυλάσσει για την κοινωνία τον ρόλο του εξωτερικού παρατηρητή που μοιραία θα επιβραβεύσει ένα ελίτ κίνημα, προοδευτικού τεχνοκρατικού μεταρρυθμισμού. Κεντρικό ρόλο σ΄ αυτή την προσέγγιση διαδραματίζει ο «αντιλαϊκισμός». Ωστόσο, παρά τα προτάγματα του πολιτικού ορθολογισμού υπάρχει ο κίνδυνος μίας ανασυγκρότησης χωρίς «λαό», από τη στιγμή που δεν επινοείται ένας νέος «προοδευτικός λαϊκισμός» που θα συναρθρώνει πολλά και αντιτιθέμενα συμφέροντα σε κοινούς σκοπούς και θα καθιστά τη «μεταρρύθμιση» και την «αλλαγή» μία συλλογική, βιωματική διαδικασία συμμετοχής. Συχνά, σ’ αυτή την κατεύθυνση της ανασυγκρότησης διατυπώνεται η άποψη ότι η πολυσυλλεκτικότητα των κομμάτων έχει τελειώσει και ότι οι πολιτικοί χώροι απευθύνονται σε ειδικά ακροατήρια. Η νέα κεντροαριστερά ή θα είναι πολυσυλλεκτική ή δεν θα υπάρχει. Όχι, όμως, ως super market πελατειακών διευθετήσεων, αλλά ως αμοιβαίος συμβιβασμός διαφορετικών συμφερόντων για τη βελτίωση της συλλογικής ευημερίας. 

Με αυτές τις σκέψεις, επισημαίνω ορισμένα σημεία που μπορούν να ανοίξουν ένα δημιουργικό διάλογο για τη σχέση της κεντροαριστεράς και των μεταρρυθμίσεων με σημείο αναφοράς το κοινωνικό κράτος. Ενδεικτικά: 

1.       Η Κεντροαριστερά πρέπει να επινοήσει το Κοινωνικό Κράτος. Η διατύπωση, μπορεί να μοιάζει αντιφατική ή ακατανόητη, αλλά χρησιμοποιείται κατά κυριολεξία. Για πολλά χρόνια υποστήριξε πολλά κοινωνικά κράτη, ανάλογα με τις θεσμικές διευκολύνσεις σε διάφορες επαγγελματικές ομάδες. Η άρση των θεσμικών ανισοτήτων και η αναδιανομή προς τα κάτω ευκαιριών είναι δεδομένη για την νέα κεντροαριστερά. Όπως, τόνισε ο Α.Δοξιάδης, χρειαζόμαστε κοινωνικό κράτος για τους ανθρώπους και όχι για τις επαγγελματικές ομάδες.

2.       Η Κεντροαριστερά πρέπει να προχωρήσει στη θεσμοποίηση της «Διαγενεακής Δικαιοσύνης».Π.χ.η αναθεώρηση του Συντάγματος είναι αφορμή για να εξετάσουμε την υιοθέτηση συνταγματικών δημοσιονομικών κανόνων που θα απαγορεύουν καταναλωτικά ελλείμματα και θα επιτρέπουν μόνο ελλείμματα για επενδύσεις/κοινωνικές επενδύσεις.

3.       Η κεντροαριστερά πρέπει να προχωρήσει από τη μεταρρυθμιστική ισοπέδωση στη κοινωνική μεταρρύθμιση των δημόσιων αγαθών. Όχι με «σχεδιομανία» και δημοσιονομικές επεκτάσεις, αλλά με μικρές αλλαγές που αυξάνουν την άμιλλα και τον ανταγωνισμό στην παροχή υπηρεσιών.

4.       Η κεντροαριστερά πρέπει να επανασυνδεθεί με την έκφραση των μεγάλων συλλογικοτήτων. Να δώσει φωνή στο θεσμικά αγνοημένο πρεκαριάτο, την επισφαλή νέα γενιά.