Τοπικές επιλογές και κοινωνική ευημερία: μία χαμένη ευκαιρία (;)

Η πολιτική επιλογή της σύνδεσης των εκλογών της Τοπικής
Αυτοδιοίκησης με την κυβερνητική (οικονομική) πολιτική αποτελεί σημείο αναφοράς στη δημόσια συζήτηση. Ωστόσο, ο δημόσιος διάλογος και η πολιτική αντιπαράθεση αρθρώθηκαν αποκλειστικά σε ατυχή «μανιχαϊστικά» διλήμματα (ναι ή όχι στο Μνημόνιο) και σε ιδιότυπες ασκήσεις αναγωγής των εκλογικών επιδόσεων (Ά γύρος) σε όρους πολιτικής-κομματικής ισχύος. Σ΄ αυτό το πλαίσιο, το πολιτικό εκκρεμές μεταξύ τοπικών επιλογών και εθνικών διλλημάτων γέρνει σαφώς υπέρ των δεύτερων. Ωστόσο, η -αναπόφευκτη- σύνδεση των εκλογών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με το Μνημόνιο, θα μπορούσε να διαμορφώσει συνθήκες διαλόγου με άξονα βαρύτητας τις τοπικές επιλογές και αξιακό διακύβευμα την «κοινωνική ευημερία».

Η ύφεση, τα ασφυκτικά μακροοικονομικά περιθώρια και η οικονομική πολιτική λιτότητας έχουν άμεση επίπτωση στην κοινωνική ευημερία. Η απώλεια εισοδημάτων (ανεργία, μισθοί, συντάξεις, ζημίες …) χειροτερεύει την καταναλωτική ικανότητα, ανακόπτει προσωπικές συνήθειες, ανατρέπει βίαια προσδοκίες και σχέδια ζωής, προκαλεί αβεβαιότητα, ανασφάλεια και -συχνά- φτώχεια και γενικώς οδηγεί σε χαμηλότερη πραγματική ατομική και κοινωνική ευημερία. Ωστόσο, ακόμα και σ’ αυτή τη δύσκολη οικονομική συγκυρία των διαρκώς συρρικνούμενων εισοδημάτων και ευκαιριών υπάρχουν αντισταθμίσματα ως προς τη -ει δυνατόν- συγκράτηση του επιπέδου κοινωνικής ευημερίας και τη δυνατότητα ανάσχεσης της χειροτέρευσης της ποιότητας ζωής.

Τέτοιου τύπου αντισταθμίσεις μπορούν να προσφέρουν οι τοπικές επιλογές. Αρκεί να διευρύνουμε την πολιτική και κοινωνική αντίληψη για τους προσδιοριστικούς παράγοντες της κοινωνικής ευημερίας, να αναζητήσουμε εναλλακτικές τοπικές δυνατότητες και ευκαιρίες, να αποδεσμευτούμε -έστω και προσωρινά- από τις εμμονές σε “mega” πολιτικά οράματα και μακροιστορικές αναλύσεις και να διαμορφώσουμε πολλαπλές μικρο-αφηγήσεις. Αρκεί να γίνει μία ουσιαστική πολιτική συζήτηση για τις εναλλακτικές τοπικές επιλογές που μπορούν να ενισχύσουν την πραγματική κοινωνική ευημερία των πολιτών.

Υπάρχουν; Νομίζω πως ναι, ακόμα και σε συνθήκες μακροοικονομικής στενότητας και ύφεσης.

Η σύμπραξη τοπικών δομών πρόνοιας και κοινωνίας των πολιτών, η «από τα κάτω» αναστροφή της τάσης «ιδιωτικοποίησης» των κοινωνικών αγαθών, η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών υγείας, η φροντίδα των σχολικών υποδομών και η συνέργεια τοπικής κοινωνίας και σχολικής κοινότητας για τη μείωση της σχολικής διαρροής, η ισότιμη πρόσβαση στα δημόσια αγαθά, η υπεράσπιση του δημόσιου χώρου, η αξιοποίηση και η προστασία των ελεύθερων χώρων και του φυσικού περιβάλλοντος, η ενίσχυση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και των συνεργατικών πρωτοβουλιών (π.χ. συνεταιρισμοί), η αποτελεσματική διαχείριση των περιφερειακών προγραμμάτων με βάση τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, η ενίσχυση της ασφάλειας των πολιτών και η αναμόρφωση των αστικών προτύπων ανάπτυξης είναι θέματα με σημαντική θετική επίπτωση στην πραγματική ατομική και κοινωνική ευημερία.

Τι χρειάζεται;

Την αποτελεσματικότερη δυνατή και διαφανή αξιοποίηση των περιορισμένων πόρων που έχουμε στη διάθεσή μας, την εγρήγορση των τοπικών κοινωνιών, το ξύπνημα των δημιουργικών ενστίκτων «επιβίωσης», κοινωνικής αλληλεγγύης και δημιουργικής πρωτοβουλίας.

Ήταν απαραίτητος ένας ουσιαστικός πολιτικός διάλογος για αυτή την οπτική της σύνδεσης των αυτοδιοικητικών εκλογών με τις τοπικές επιλογές βελτίωσης της κοινωνικής ευημερίας. Αν έγινε και δεν το αντιληφτήκαμε καλώς. Αν όχι, ήταν μία χαμένη ευκαιρία.

H αποχή ως αντανάκλαση της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας (;): μία απόπειρα κοινωνικοπολιτικής ερμηνείας

Πριν το εγχείρημα της πολιτικής ανάλυσης του εκλογικού αποτελέσματος με όρους πολιτικο-κομματικού «παιχνιδιού», προέχει μία περισσότερο αναλυτική ματιά στο βαθμιαία εντεινόμενο φαινόμενο της χαμηλής συμμετοχής στις εκλογικές διαδικασίες. Δίχως να αμφισβητείται η -μερική έστω- ορθότητα των επιχειρημάτων που αποδίδουν στην αποχή μία οριζόντια κοινωνική δυσαρέσκεια, δυσπιστία, αδιαφορία και άρνηση απέναντι στο πολιτικό σύστημα, και δίχως να είναι απαραίτητη -προς το παρόν- μία αξιολογική προσέγγιση της επιλογής της μη συμμετοχής, είναι ωφέλιμο να ιδωθεί η αποχή με περισσότερο αναλυτικούς πολιτικούς και κοινωνικούς όρους, ως ένα ευρύτερο αποτέλεσμα κοινωνικών διεργασιών και μετασχηματισμών. Μία τέτοια οπτική, είναι σαφώς πιο ερμηνευτική και πιθανώς πιο χρήσιμη για την πολιτική εξαγωγή συμπερασμάτων.

Η αυξανόμενη αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος από τους πολίτες, πέρα από τον «πολιτικό αγνωστικισμό» και την κοινωνική δυσαρέσκεια για τα αποτελέσματα της εφαρμοσμένης δημόσιας πολιτικής ή/ και την ποιότητα του πολιτικού λόγου, αποτυπώνει δύο παράλληλους μετασχηματισμούς:

α) στο κοινωνικό πεδίο, η (υπερ) εξατομικευμένη κοινωνία αναπαριστά την πραγματικότητα μέσα από τον προσωπικό της βιόκοσμο, από τα προσωπικά, υποκειμενικά βιώματα και τις καθημερινές ατομικές εμπειρίες. Η πολυπλοκότητα των ατομικών βιωμάτων ανατέμνει την παραδοσιακή σκέψη και αναπαριστά την κοινωνική πραγματικότητα με πολλαπλά είδωλα. Τα άτομα βιώνουν πολλαπλές καταστάσεις σε διαφορετικά περιβάλλοντα και προτάσσουν διαφορετικές ανάγκες. Σ’ αυτό το πλαίσιο, αναπαριστούν τον κόσμο και κάνουν τις δημόσιες επιλογές τους μέσα από διαφορετικά βιώματα που συχνά εκκινούν από διαφορετικές ιδεολογικές και πολιτικές ορίζουσες. (λόγου χάρη, η εργασιακή επισφάλεια βιώνεται ταυτόχρονα με την αστική ανασφάλεια και υποβάθμιση). Η κοινωνία και οι επιμέρους διαιρέσεις της δεν είναι πλέον συμπαγείς και στατικές. Δεν υπάρχει ένας «κοινός κόσμος» αλλά πολλές, χαοτικές και αλληλοσυγκρουόμενες, ατομικές αφηγήσεις.

β) ο μετασχηματισμός στο πολιτικό πεδίο αποτυπώνει μία εύλογη συνέχεια των αλλαγών στο πεδίο του «κοινωνικού». Τα κόμματα, ως συλλογικές κοινωνικές οντότητες, χάνουν το «προνόμιο» της κοινωνικής αναπαράστασης της πραγματικότητας και οι -κατά κάποιο τρόπο- αφηρημένες θεωρητικές και πολιτικές τους προκείμενες αδυνατούν να αποτυπώσουν με ακρίβεια τις πολλαπλές «ατομικές αφηγήσεις». Η υποκειμενική αναπαράσταση της πραγματικότητας, μέσα από τον ατομική βιωματική εμπειρία, βρίσκεται σε διαφορετικό μήκος κύματος συγκριτικά με τη γενική, αφηρημένη και θεωρητική συλλογική κομματική ερμηνεία. Τα κόμματα βαθμιαία χάνουν την ικανότητα να ερμηνεύουν την κοινωνική πραγματικότητα και συνακόλουθα να λειτουργούν ως οι βασικοί φορείς-μηχανισμοί κοινωνικών αλλαγών και μετασχηματισμών. Κυρίως, αδυνατούν να εισχωρήσουν βαθιά στα ατομικά υποσυνείδητα, να τα ανασχηματίσουν και να τους δώσουν πραγματικό πολιτικό νόημα.

Με βάση τις παραπάνω σκέψεις, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι τα κόμματα διατηρούν ακόμα την παραδοσιακή κοινωνικοπολιτική τους ταυτότητα. Υπό αυτή την έννοια, είναι αναγκαίος ένας αναστοχασμός πάνω στην παραδοσιακή ιδέα ότι συνιστούν συλλογικούς φορείς που αντανακλούν την κοινωνία και την κατευθύνουν προς νέους κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Πιθανώς, ένα σημαντικό μέρος των πολιτών που απέχουν από την εκλογική διαδικασία να κατανοούν, συνειδητά ή ασυνείδητα, ότι η πολιτική, ως το παραδοσιακό δημοκρατικό κομματικό «παιχνίδι», δεν παράγει κοινωνική αλλαγή και ανακατεύθυνση κοινωνικών στόχων, σε αντίθεση -πιθανώς- με άλλα κοινωνικά υποκείμενα (π.χ. κοινωνία πολιτών, επιχειρηματικότητα & αγορά, άτομα…).

Ακόμα κι αν θεωρηθεί ότι, στις παραπάνω σκέψεις υπάρχουν ψήγματα αλήθειας, είναι εσφαλμένο να θεωρηθεί ότι επίκειται το «τέλος της πολιτικής». Κυρίως, γίνεται αντιληπτό ότι τα (προοδευτικά) κόμματα, στο πλαίσιο της ερμηνείας της συμπεριφοράς του εκλογικού σώματος, οφείλουν να εκκινήσουν μία ουσιαστική αναστοχαστική διαδικασία ως προς τις συντελούμενες κοινωνικές διεργασίες και συνακόλουθα ως προς τη δυνατότητά τους να προσαρμοστούν και να παράγουν πολιτική στις σύγχρονες συνθήκες των πολλαπλών συγκρουόμενων ταυτοτήτων και συμφερόντων.

Kαινοτομία: Κράτος ή αγορά;

Innovation: It Isn’t a Matter of Left or Right,
by STEVEN JOHNSON

Published: October 30, 2010 - New York Times

AUTHORS quickly find a certain predictability to many of the questions they encounter on a book tour. But a few weeks ago, during the second stop on the tour for my new book, I found myself being interviewed in front of a Seattle audience and responding to an opening question that I had never been asked before: “Are you a Communist?”

The question was intended as a joke, but like the best jokes, it played on the edges of an important and uncomfortable truth. I had just spent four years writing a book about the innovative power of open systems that work outside of or parallel to traditional market environments: the amateur scientists of the Enlightenment, university research labs, open source software platforms.

In my research, I analyzed 300 of the most influential innovations in science, commerce and technology — from the discovery of vacuums to the vacuum tube to the vacuum cleaner — and put the innovators of each breakthrough into one of four quadrants. First, there is the classic solo entrepreneur, protecting innovations in order to benefit from them financially; then the amateur individual, exploring and inventing for the love of it. Then there are the private corporations collaborating on ideas while simultaneously competing with one another. And then there is what I call the “fourth quadrant”: the space of collaborative, nonproprietary innovation, exemplified in recent years by the Internet and the Web, two groundbreaking innovations not owned by anyone.

The conventional wisdom, of course, is that market forces drive innovation, with businesses propelled to new ideas by the promise of financial reward. And yet even in the heyday of industrial and consumer capitalism over the last two centuries, the fourth quadrant turns out to have generated more world-changing ideas than the competitive sphere of the marketplace. Batteries, bifocals, neonatal incubators, birth control pills — all originated either in amateur labs or in academic environments.

Now-ubiquitous technology like GPS was created by public-sector agencies for its original military use. And most of the building-block innovations that make GPS possible — satellites themselves, or the atomic clocks that let them coordinate their signals so precisely — were first conceived in nonmarket environments.

The fourth quadrant, however, is not locked in a zero-sum conflict with markets. As in the case of GPS, this fourth space creates new platforms, which then support commercial ventures.

In the next decade, we will most likely see a wave of profitable medical products enabled by genomic science. But that underlying scientific platform — most importantly, the ability to sequence and map DNA — was almost entirely developed by a decentralized group of academic scientists working outside the commercial sector in the 1960s and ’70s.

The Internet is the ultimate example of how fourth-quadrant innovation actually supports market developments: a platform built by a loosely affiliated group of public-sector and university visionaries that has become one of the most powerful engines of wealth creation in modern times.

Why has the fourth quadrant been so innovative, despite the lack of traditional economic rewards? The answer, I believe, has to do with the increased connectivity that comes from these open environments. Ideas are free to flow from mind to mind, and to be refined and modified without complex business development deals or patent lawyers. The incentives for innovation are lower, but so are the barriers.

The problem with the fourth quadrant is that it doesn’t fit neatly into our conventional left/right political categories. That’s why my Seattle interviewer wanted to know whether I had Communist leanings. Because these open systems operate outside the conventional incentives of capitalism, the mind reflexively wants to put them on the side of socialism. And yet they are as far from the command economies that Marx and Engels helped invent as they are from “greed is good” capitalism.

When we champion fourth-quadrant innovation, we are not arguing for top-down bureaucracies and central planning. Stalin would have despised Wikipedia.

My ideas about the fourth quadrant are themselves the product of open collaboration, building on ideas generated by thinkers like Lawrence Lessig, Yochai Benkler, Jonathan Zittrain, Lisa Gansky, Tim O’Reilly, Clay Shirky, Cory Doctorow and many others. I can say with some confidence that not one of these people is a Communist, either. But when you try to use the standard means of categorizing us — are we for unfettered markets, or government intervention? — the answer suddenly becomes very murky.

We are all interested in the crucial kinds of value that emerge outside of traditional market economies and ownership structures. But many of us have advised or created for-profit companies. And we spend very little time talking about — or arguing for — the benevolent wisdom of Big Government.

Consider a recent start-up called Kickstarter, which embodies many of these complex values. Kickstarter is a site that allows individuals to fund creative projects, like movies, art installations, albums and so on. Donors may get special gifts in return for their contributions — signed copies of the final CD or an invitation to the opening — but they don’t own the creations they help support. In just two years of existence, Kickstarter has raised more than $20 million for thousands of projects, taking a small cut of each transaction.

The economic exchange that Kickstarter enables between donors and creators works outside the traditional logic of markets. People are “investing” in others not for the promise of financial reward, but for the social rewards of supporting important work. The artists, on the other hand, are relying on a decentralized network of support, not government grants. And somehow, in the middle of these new models of collaboration, lies Kickstarter itself, a for-profit company that may well make a nice return for its own investors and founders.

So, no, I am not a Communist.

BUT the problem is that we don’t have a word that does justice to those of us who believe in the generative power of the fourth quadrant. My hope is that the blurriness is only temporary, the strange disorientation one finds when new social and economic values are being formed.

The choice shouldn’t be between decentralized markets and command-and-control states. Over these last centuries, much of the history of innovation has lived in a less formal space between those two regimes: in the grad seminar and the coffeehouse and the hobbyist’s home lab and the digital bulletin board. The wonders of modern life did not emerge exclusively from the proprietary clash between private firms. They also emerged from open networks.

Steven Johnson is an author and entrepreneur. His new book, “Where Good Ideas Come From: The Natural History of Innovation,” was published this month.