H διαγενεακή δικαιοσύνη στην agenda του σύγχρονου σοσιαλιστικού κόμματος

...το φθινόπωρο, παρακολούθησα ένα θεματικό εργαστήρι στο ΙΣΤΑΜΕ με θέμα "η ταυτότητα και το ιδεολογικό στίγμα του σύγχρονου σοσιαλιστικού κόμματος". Μία μικρή προσθήκη στη συζήτηση που διεξήχθη είναι η παρακάτω παρέμβαση ( το βάζω με αφορμή και την ευρωπαϊκή ημέρα διαγενεακής αλληλεγγύης).

Η διαγενεακή δικαιοσύνη στην agenda του σύγχρονου σοσιαλιστικού κόμματος

Η πολιτική επιλογή της δίκαιης διευθέτησης των σχέσεων μεταξύ των γενεών διευρύνει και ανατέμνει το “παραδοσιακό” ιδεολογικοπολιτικό λεξιλόγιο. Η ενσωμάτωση στον προγραμματικό πολιτικό λόγο και στο σχεδιασμό της δημόσιας πολιτικής του "διαγενεακού κριτηρίου" (αποδέσμευση από τη μυωπική λογική του “short-termism”) ανασυνθέτει και διευρύνει το εννοιολογικό περιεχόμενο της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η ιδεολογική και αξιακή αναμόρφωση του πολιτικού-προγραμματικού πλαισίου του σύγχρονου σοσιαλιστικού κόμματος συμπυκνώνεται στην κεντρική στόχευση της διαμόρφωσης ενός λειτουργικού-συναινετικού συμβιβασμού μεταξύ της (ακριβο)δίκαιης διανομής πόρων και ευκαιριών στις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες (κοινωνική δικαιοσύνη) και της (ακριβο)δίκαιης κατανομής των κοινωνικών βαρών και οφελών στις διαφορετικές γενιές (διαγενεακή δικαιοσύνη).
Η διαγενεακή δικαιοσύνη, ως κεντρική πολιτική στόχευση, "διατυπώνει" ένα κυρίαρχο πολιτικό-προγραμματικό πρόταγμα: «τη διασφάλιση και εγγύηση ότι η σημερινή νέα γενιά (και κάθε επερχόμενη γενιά) θα ζήσει καλύτερα από την προηγούμενη». Ο θεμελιακός αυτος στόχος, αφενός επαναπροσδιορίζει την ταυτότητα των σχέσεων μεταξύ του προοδευτικού πολιτικού υποκειμένου και της νέας γενιάς και αφετέρου επιχειρεί μία αποτελεσματική προσέγγιση του νέου κοινωνικού ζητήματος: τον (υψηλό) κίνδυνο η σημερινή «γενιά της Χιλιετίας» να ζήσει χειρότερα από την προηγούμενη.
Τα κυρίαρχα συμπτώματα που αποτυπώνουν την άδικη διευθέτηση των σχέσεων μεταξύ των γενεών (διαγενεακή ανισότητα) και ενισχύουν τον κίνδυνο της κοινωνικής στασιμότητας και/ή καθόδου της νέας γενιάς συγκριτικά με την προηγούμενη αφορούν κυρίως στην ύπαρξη ενός -κατά κάποιο τρόπο- "τριπλού χρέους" : 1. το δημόσιο χρέος που μεταφέρει δυσβάστακτα οικονομικά βάρη στο μέλλον και υπονομεύει τις μελλοντικές αναπτυξιακές δυνατότητες, 2. το ασφαλιστικό χρέος που υπονομεύει το κοινωνικό κράτος και την κοινωνική αλληλεγγύη, 3.το διογκούμενο οικολογικό έλλειμμα που συρρικνώνει την ποιότητα ζωής.
Ωστόσο, η νέα γενιά είναι αντιμέτωπη με πρόσθετα οικονομικά/κοινωνικά/πολιτικά "ελλείμματα". Το «τριπλό χρέος» που επιβαρύνει άνισα τις διαφορετικές γενεές πλαισιώνεται από ένα συντηρητικό - αντινεανικό κοινωνικοοικονομικό status quo που διαμορφώνει ισχνά κίνητρα και ευκαιρίες για τους νέους. Κρίσιμες όψεις αυτού του κυρίαρχου ηλικιακού status quo -μεταξύ άλλων- είναι: α) τα συντηρητικά, πελατειακά και αυστηρώς ιεραρχικά συστήματα επαγγελματικής ανάδειξης και αμοιβών, που πριμοδοτούν -κυρίως- την προϋπηρεσία συχνά εις βάρος της αξιοκρατίας, β) η άκαμπτη-αντινεανική αγορά εργασίας με την τεράστια ανομία στην άναρχη-ευέλικτη βαθμίδα της, γ) η συστηματική υπο-εκπροσώπηση της νέας γενιάς στην πολιτική διαδικασία, δ) το αναποτελεσματικό και διάτρητο κοινωνικό κράτος που επιφυλάσσει σημαντικά «κενά προστασίας»,ειδικώς στους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας ή/και επισφαλώς νέους εργαζόμενους και ε) η διαρκής υποβάθμιση των συλλογικών αγαθών (κυρίως παιδεία, υγεία) εξαιτίας της αναποτελεσματικότητας των δημόσιων πολιτικών και της ανεπαρκούς κοινωνικής λογοδοσίας.
Τα παραπάνω ζητήματα υποδεικνύουν ότι βαθμιαία πραγματοποιείται μία τεράστια μεταβίβαση των κοινωνικών βαρών στη νέα γενιά (και στις μελλοντικές γενιές). Στο βαθμό που οι μηχανισμοί κοινωνικής κινητικότητας δεν λειτουργούν αποτελεσματικά (βλ. παιδεία), η κατάσταση επιδεινώνεται και οι αναπτυξιακές προοπτικές συρρικνώνονται. Η «παγίδα της αδράνειας» και η διαιώνιση του αντιπαραγωγικού/αντικοινωνικού/αντινεανικού status quo ενισχύουν τις βεβαιότητες για επερχόμενες -προβλέψιμες- κοινωνικές κρίσεις (ειδικώς ως προς τη διογκούμενη δημογραφική ανισορροπία συνταξιούχων - εργαζομένων) και διαμορφώνουν ευνοϊκές συνθήκες για μία γενική κρίση εμπιστοσύνης στο μέλλον (ένα νέο σκληρό χάσμα γενεών/ πόλεμος όλων εναντίον όλων).
Η σημερινή δίκαιη διευθέτηση των σχέσεων μεταξύ των γενεών μπορεί να λειτουργήσει ως ο αποτρεπτικότερος κοινωνικός/πολιτικός μηχανισμός για την αποφυγή μίας μελλοντικής σύγκρουσης των γενεών. Η συνεννόηση, η δέσμευση και η συναίνεση του σήμερα συνιστούν κρίσιμη προϋπόθεση για τη διαχρονική διασφάλιση της κοινωνικής-διαγενεακής συνοχής. Το κρίσιμο ζήτημα για το σύγχρονο σοσιαλιστικό κόμμα είναι να πείσει τις κοινωνικές ομάδες και τις διαφορετικές γενιές ότι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος μίας (κοινωνικής) ολότητας και ότι είναι αμοιβαία επωφελές να κατανεμηθούν/ διανεμηθούν δίκαια οι πόροι, οι ευκαιρίες, τα κοινωνικά βάρη και οι αβεβαιότητες. Διαφορετικά, να διαμορφώσει ένα κοινωνικά ελκυστικό νέο κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ των γενεών για αμοιβαίες θυσίες και οφέλη για ένα δίκαιο κοινωνικο/οικονομικό ισολογισμό των γενεών (τι δίνει και τι παίρνει κάθε γενιά στη διάρκεια του βίου της).
Η agenda της διαγενεακής δικαιοσύνης δεν μπορεί να είναι "ξένη" προς το σύγχρονο σοσιαλιστικό κόμμα. Άλλωστε, η ιδεολογική και πολιτική δέσμευση στη δίκαιη διευθέτηση του “νέου κοινωνικού ζητήματος” επανασυνδέει το σοσιαλιστικό κόμμα με το θεμελιακό «γενετικό του υλικό»: την “αλλαγή” και το “νέο κοινωνικό συμβόλαιο” (New Deal). Ωστόσο, οι πολιτικές τομές και οι ρήξεις που απαιτούνται με το κυρίαρχο νεοελληνικό status quo για την προώθηση της διαγενεακής δικαιοσύνης, προκαλούν την παραδοσιακή "πολιτική πεπατημένη" και προϋποθέτουν ένα νέο παράδειγμα (paradigm) πολιτικής. Η ενσωμάτωση στον πολιτικό λόγο του σοσιαλιστικού κόμματος της διαγενεακής δικαιοσύνης είναι ένα πρώτο θετικό βήμα. Το ουσιαστικότερο, όμως, είναι ο αναπροσδιορισμός των δημόσιων πολιτικών και η μετατόπιση του ενδιαφέροντος -και- στα μακροχρόνια αποτελέσματα.