Μιντιακός λαϊκισμός

Για την οικονομία της συζήτησης ας υποθέσουμε ότι, με τον όρο "λαϊκισμός" νοείται η διαδικασία δημόσιας τεκμηρίωσης διαδεδομένων πλανών και κατασκευής "λογικών" ψευδαισθήσεων από όσους διαμεσολαβούν στη διαμόρφωση της "κοινής γνώμης" (media, δημοσιολόγοι, πολιτικοί). Υπό αυτή την έννοια, ο λαϊκισμός αφενός επιβεβαιώνει και αναπαράγει κοινωνικές συγχύσεις, παρανοήσεις και ιδεοληψίες και αφετέρου δημιουργεί νέους βολικούς - λογικούς μύθους (εύκολα αντιληπτούς και κατανοητούς από τους πολίτες).
Ο φαύλος κύκλος των παρερμηνειών, των παρανοήσεων και του ανορθολογισμού συνιστά το τυπικότερο γνώρισμα του δημόσιου διαλόγου που διεξάγεται στο χώρο των media ∙ δημόσιος διάλογος που συνήθως εντυπώνει στο συλλογικό νου στρεβλές "κοινωνικές πραγματικότητες". Διόλου τυχαία βέβαια, ο ορθός λόγος και η επιστημονική εξειδίκευση έχουν -τις περισσότερες φορές- εκτοπιστεί από το δημόσιο διάλογο προς όφελος επαγγελματιών-ημιμαθών (δήθεν ευρυμαθών) τηλεδημοσιολόγων και πολιτικών με πρωτόγονη (ή καθόλου) πολιτική σκέψη. Άλλωστε, σημασία δεν έχει το είδος και η ποιότητα του λόγου αλλά η εκφορά (ποιος λέει κάτι και με τι τρόπο) και η "εμπορευσιμότητά" του (αρκεί να πουλάει).
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα προς συζήτηση. Π.χ ένα από μία προσωπική μου εμπειρία. Σε μία πρόσφατη-σύντομη τηλεοπτική μου εμπειρία, μου έγινε μία ερώτηση για την ανεργία και τις χαμηλές αμοιβές των νέων (διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να λειτουργεί ως παρότρυνση για την έκφραση απογοήτευσης, κακομοιριάς και αντίδρασης για την άδικη κοινωνία...) Η προσπάθεια εξήγησης μερικών κρίσιμων θεμάτων, όπως η θεσμική διάρθρωση της αγοράς εργασίας, το αντιπαραγωγικό πρότυπο του ελληνικού μικροκαπιταλισμού (επιχειρηματικότητα ανάγκης), τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας, η ελλιπής επένδυση στην γνώση/καινοτομία και η αναποτελεσματικότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης "συγκίνησαν" αρκετά λιγότερο π.χ. από τις αιτιάσεις γνωστού πανελίστα βουλευτή για τα "κακά" της παγκοσμιοποίησης, του διεθνούς εμπορίου, των επιχειρηματιών, της αγοράς, της Ε.Ε και του ευρώ!
Επίσης, με αφορμή την επικαιρότητα, διάσημοι τηλεμαϊντανοί πολιτικοί, ως κοινωνιολόγοι της πιάτσας!, φωνασκούν καθημερινά για την "κατάρα" των μεταναστών και διατυπώνουν -βλακωδώς και σκοπίμως- την απόλυτη συσχέτιση εσωτερικών κοινωνικών προβλημάτων (βλ. ανεργία, εγκληματικότητα) με τη μετανάστευση. Ή, επίσης βλακωδώς, διατυπώνουν διαρκώς την ανάγκη ενίσχυσης της καταστολής ως τη μόνη αποτελεσματική θεραπεία για την εγκληματικότητα. Οι ίδιοι, ως αυτόκλητοι εργολάβοι υπερασπίσεως του έθνους και της πατρίδας και προπαρασκευαστές της έγερσης των Ελλήνων!, ανακυκλώνουν σε κάθε εθνική επέτειο (με αφορμή τις συζητήσεις για την 25η Μαρτίου) το "δίκαιο του αίματος", στρεβλώνοντας και υποβαθμίζοντας κάθε σοβαρή συζήτηση για τις θεσμικές και πολιτικές υποχρεώσεις ενός σύγχρονου κράτους δικαίου.
Υπάρχει μία κυρίαρχη τάξη ημιμαθών τηλεδημοσιολόγων που βρίσκεται στην πρωτοπορία της δημόσιας αναπαράστασης της πραγματικότητας. Η συχνότητα επανάληψης και η ένταση των τηλεοπτικών μηνυμάτων τεκμηριώνουν τις διανοτητικές συχγύσεις και αστοχίες και εκπαιδεύουν την κοινή γνώμη στη "λογική" του συρμού. Κατά μία μαρξιανή ανάλυση, το μιντιακό σύστημα, ενταγμένο στο πλαίσιο ενός κακού ανταγωνισμού ποιότητας και ιδεολογικά προσανατολισμένο στον εύκολο και άκριτο λόγο, λειτουργεί ως μηχανισμός παραγωγής ανεστραμμένων ειδώλων της πραγματικότητας. Συχνά, η κατασκευασμένη απόκλιση της πραγματικότητας από την μιντιακή αναπαράστασή της είναι πολιτικώς βολική, εφόσον ευνοεί τη γενική δαιμονοποίηση (αποδιοπομπαίοι τράγοι), ώστε να αιτιολογούνται επαρκώς οι διαχρονικές εγχώριες αδυναμίες.
Η αντιμετώπιση του λαϊκισμού είναι δύσκολη. Απαιτεί μία ευρεία κοινωνική διεργασία ώστε να διαμορφωθούν νέα κεντρικά υποκείμενα δημόσιας κριτικής. Ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων (υπάρχουν πια?) είναι εξαιρετικά σημαντικός. Όπως και ο ρόλος των νέων μορφών επικοινωνίας και δημόσιου διαλόγου (π.χ blog).