Εργασία = Κόστος: H στρεβλή αντίληψη για την "εργασία"

Νομίζω ότι, διαπιστώνεται μία θεμελιώδης αντίφαση στην κατισχύουσα (main stream) πολιτική/επιχειρηματική αντίληψη για την “εργασία” που αναδεικνύεται επαρκώς από το υφιστάμενο πλαίσιο - τυπικό ή άτυπο - των εργασιακών σχέσεων και τις σχετικές προτάσεις πολιτικής για τη μεταρρύθμισή του: ενώ υποδεικνύεται η σπουδαιότητα του παραγωγικού συντελεστή “εργασία” και συνακόλουθα η ανάγκη για αποτελεσματική επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο (οικονομία της γνώσης, καινοτομία), η θεσμική/πολιτική/επιχειρηματική αντιμετώπιση της “εργασίας’ τείνει εμφανώς να παραμελεί τα ποιοτικά της στοιχεία και επιμελώς να επικεντρώνει στο κόστος της αμοιβής της. Επί της ουσίας, η εργασία γίνεται αντιληπτή μόνο ως κόστος και όχι ως ποιοτικός παραγωγικός συντελεστής που συντελεί στην αύξηση της παραγωγικότητας, την ενίσχυση της καινοτομίας και τη βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας. Διόλου απροσδόκητα, οι policy makers και οι επιχειρηματίες επιδιώκουν τη διαρκή συμπίεση του -μισθολογικού και μη - εργασιακού κόστους, ενώ συστηματικά παραβλέπουν την ανάγκη της “εργασίας” για πολλαπλά κίνητρα που στοχεύουν στην αναβάθμισή της (ικανοποιητικοί μισθοί, ισότητα στο χώρο εργασίας, εργασιακά δικαιώματα, φιλικό περιβάλλον εργασίας, κοινωνική υπευθυνότητα…). Η συνειδητή ταύτιση της “εργασίας” με το κόστος (εργασία=κόστος) προκύπτει - μάλλον - από τη στρεβλή αντίληψη ότι υπάρχει κατ’ ανάγκη ευθεία σχέση μεταξύ χαμηλού εργασιακού κόστους και ανταγωνιστικότητας. Ως εκ τούτου προκύπτει ότι, ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας είναι η διαρκής μείωση του εργασιακού κόστους. Ωστόσο, διατυπώνονται κρίσιμα ερωτήματα για τα οποία δεν υπάρχουν επαρκείς - λογικά θεμελιωμένες - απαντήσεις (υπό αυτή την οπτική): γιατί η Ελλάδα καταλαμβάνει διαρκώς τις χαμηλότερες θέσεις στους δείκτες ανταγωνιστικότητας, ενώ διατηρεί ένα εξαιρετικά χαμηλό κόστος εργασίας; Γιατί η εντυπωσιακή αύξηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων δεν ενισχύει την ανταγωνιστικότητα (που επενδύθηκαν τα κέρδη); Προφανώς, οι απαντήσεις βρίσκονται στις χρόνιες διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας και στην χαμηλή επιχειρηματική κουλτούρα (επιχειρηματικότητα ανάγκης αντί ευκαιρίας). Επομένως, η έμφαση στη μείωση του εργασιακού κόστους εις βάρος κρίσιμων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων είναι αρκούντως προβληματική. Επιπρόσθετα, η υποβάθμιση της ποιοτικής διάστασης της εργασίας προκύπτει εναργώς και από τις πολιτικές επιδιώξεις για τη διεύρυνση του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας (η συζήτηση έχει αναθερμανθεί μετά την πρόσφατη κοινοτική οδηγία). Ειδικότερα στην Ελλάδα, όπου οι εργασιακές σχέσεις χαρακτηρίζονται από την συνύπαρξη υψηλών θεσμικών ρυθμίσεων (ακαμψίες) και εκτεταμένης ανομίας, η σχετική συζήτηση επιτρέπει στην ανεύθυνη εργοδοσία να μελετά το ενδεχόμενο επέκτασης των ήδη αντικανονικών ωραρίων. Η διευθέτηση του χρόνου εργασίας, πέρα από κρίσιμο ζήτημα πολιτικής οικονομίας, είναι ένα ιδιαιτέρως σημαντικό κοινωνιολογικό θέμα: πώς μπορεί η ‘εργασία’ να αναπαραχθεί αποτελεσματικά, να αναβαθμιστεί και να μην αλλοτριωθεί όταν ο εργασιακός χρόνος υπερισχύει καταλυτικά του ελεύθερου χρόνου;