Η πιο τυπική (τραγική) όψη των «αποτυχιών της πολιτικής» (κράτους) στην Ελλάδα είναι η συστηματική υποβάθμιση των συλλογικών/ δημόσιων αγαθών. Στους τομείς δημόσιας πολιτικής που συνιστούν τον πυρήνα του κοινωνικού κράτους (Παιδεία, Υγεία), η κρατική αποτυχία -άλλοτε περισσότερο, άλλοτε λιγότερο εμφανώς- έχει υποκινήσει μία εκτεταμένη «έξοδο από το κράτος». Η «απόσυρση» των πολιτών από το κράτος και η αναζήτηση αγοραίων διευθετήσεων για την ικανοποίηση των αναγκών τους (υψηλής ποιότητας υπηρεσίες) συνιστά μία -μη αναστρέψιμη (?)- κοινωνική διαδικασία που διαμορφώνει μία ιδιότυπη «ιδιωτικοποίηση» του δημόσιου χώρου «από τα κάτω». Μάλιστα, η κοινή εμπειρία υποδεικνύει ότι αυτή η κοινωνική συμπεριφορά δεν εξαντλείται στα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα, αλλά διαχέεται και προς τα χαμηλότερα επίπεδα της εισοδηματικής και κοινωνικής πυραμίδας.
Αν παρατηρήσει κανείς την συνολική ιδιωτική δαπάνη (ως % του Α.Ε.Π) για την αγορά υπηρεσιών υγείας και εκπαίδευσης από τον ιδιωτικό τομέα, θα διαπιστώσει το φαινόμενο της «αμερικανοποίησης» του ελληνικού κοινωνικού κράτους. Στη δική μας περίπτωση, μάλλον δύσκολα επιβεβαιώνεται η εκτεταμένη διείσδυση του «ιδιωτικού» στον δημόσιο χώρο ως αποτέλεσμα εφαρμογής ενός συνεκτικού πολιτικού προγράμματος νεοφιλελεύθερης λογικής. Αντιθέτως, η κατάληψη του δημόσιου χώρου από την «αγορά» συνιστά αποτέλεσμα της «αποτυχίας του κράτους» και του χαμηλού «κοινωνικού κεφαλαίου». Η αναποτελεσματικότητα και η σπατάλη πόρων, η διαφθορά (βλ. νοσοκομεία), η υποχρηματοδότηση, η κομματικοποίηση, οι ανεπαρκείς υποδομές, η έλλειψη εμπιστοσύνης, η φοροδιαφυγή και η ανύπαρκτη κοινωνική λογοδοσία (αξιολόγηση αποδοτικότητας υπηρεσιών) έχουν οδηγήσει στον εκφυλισμό του δημόσιου χώρου (πρόσφατα, ανθεί και η εκτεταμένη ανομία, η αδυναμία ελέγχου της βίας και η εγκληματικότητα, που έχουν υπονομεύσει το συλλογικό αγαθό της δημόσιας ασφάλειας. Δεν θα προκαλούσε καμία εντύπωση μία μαζική φυγή προς ιδιωτικές εταιρίες φύλαξης, ακόμα και από μεσαία κοινωνικά στρώματα!).
Ο πολίτης, συνειδησιακά και βιωματικά, τείνει να ταυτίσει την ποιότητα και την εξυπηρέτηση με την «αγορά», την ανεπάρκεια και την υποβάθμιση με το «κράτος». Η πολιτική εξήγηση του φαινομένου έχει συνήθως δύο -αντιτιθέμενες- εξηγήσεις. Η παραδοσιακή αριστερή προσέγγιση, ερμηνεύει ως συνειδητή (πολιτική στρατηγική) την υποβάθμιση του δημόσιου χώρου προκειμένου να «φύγουν» οι πολίτες προς τον ιδιωτικό - επιχειρηματικό χώρο, συχνά εξιδανικεύοντας τις δυνατότητες του κράτους (βλ. κρατισμός). Η (νέο)φιλελεύθερη προσέγγιση θεωρεί ότι το κράτος έχει εγγενείς αδυναμίες (είναι αποτυχημένος οργανισμός) και δε μπορεί εκ των πραγμάτων (σε τελική ανάλυση δεν θέλει κιόλας) να προσφέρει υψηλής ποιότητας κοινωνικές υπηρεσίες, κάτι που μπορεί να εγγυηθεί μόνο η ιδιωτική πρωτοβουλία.
Μία περισσότερο «σοσιαλδημοκρατική» προσέγγιση κατανοεί τις αποτυχίες του κράτους, αλλά δεν βλέπει τις θεραπείες μακριά και έξω από αυτό. Η αναβάθμιση του δημόσιου χώρου, η «πραγματική υπεράσπιση» των συλλογικών αγαθών και το ιδεολογικό πρόταγμα «ένα άλλο κράτος είναι εφικτό!» αποτελούν σύγχρονα διακυβεύματα για τον σοσιαλιστικό χώρο. Μία κοινωνικά ελκυστική και εκλογικά ανταγωνιστική πολιτική agenda θα μπορούσε να διαμορφώσει σ΄ αυτή τη βάση μία νέα πολιτική-κοινωνική αφήγηση (όραμα).
Πρόκειται για επίπονο έργο. Κυρίως, πρόκειται για μία σκληρή πολιτικοιδεολογική μάχη για την «επανοικειοποίηση» της «μεταρρύθμισης» (τα τελευταία χρόνια ταυτίστηκε η έννοια με τις συντηρητικές δυνάμεις) και τη θεραπεία εγγενών αδυναμιών που βρίσκονται στο γενετικό υλικό της πολιτικής και κοινωνικής μας κουλτούρας (βλ. την ανάρτηση «Η αυτονόμηση του δημόσιου χώρου ως σύγχρονο δημοκρατικό αίτημα).
Μπορούν οι εγχώριες προοδευτικές δυνάμεις να ικανοποιήσουν αυτό το διακύβευμα? H (προεκλογική) περίοδος που ακολουθεί προσφέρεται για ανάλογες συζητήσεις…
Ο πολίτης, συνειδησιακά και βιωματικά, τείνει να ταυτίσει την ποιότητα και την εξυπηρέτηση με την «αγορά», την ανεπάρκεια και την υποβάθμιση με το «κράτος». Η πολιτική εξήγηση του φαινομένου έχει συνήθως δύο -αντιτιθέμενες- εξηγήσεις. Η παραδοσιακή αριστερή προσέγγιση, ερμηνεύει ως συνειδητή (πολιτική στρατηγική) την υποβάθμιση του δημόσιου χώρου προκειμένου να «φύγουν» οι πολίτες προς τον ιδιωτικό - επιχειρηματικό χώρο, συχνά εξιδανικεύοντας τις δυνατότητες του κράτους (βλ. κρατισμός). Η (νέο)φιλελεύθερη προσέγγιση θεωρεί ότι το κράτος έχει εγγενείς αδυναμίες (είναι αποτυχημένος οργανισμός) και δε μπορεί εκ των πραγμάτων (σε τελική ανάλυση δεν θέλει κιόλας) να προσφέρει υψηλής ποιότητας κοινωνικές υπηρεσίες, κάτι που μπορεί να εγγυηθεί μόνο η ιδιωτική πρωτοβουλία.
Μία περισσότερο «σοσιαλδημοκρατική» προσέγγιση κατανοεί τις αποτυχίες του κράτους, αλλά δεν βλέπει τις θεραπείες μακριά και έξω από αυτό. Η αναβάθμιση του δημόσιου χώρου, η «πραγματική υπεράσπιση» των συλλογικών αγαθών και το ιδεολογικό πρόταγμα «ένα άλλο κράτος είναι εφικτό!» αποτελούν σύγχρονα διακυβεύματα για τον σοσιαλιστικό χώρο. Μία κοινωνικά ελκυστική και εκλογικά ανταγωνιστική πολιτική agenda θα μπορούσε να διαμορφώσει σ΄ αυτή τη βάση μία νέα πολιτική-κοινωνική αφήγηση (όραμα).
Πρόκειται για επίπονο έργο. Κυρίως, πρόκειται για μία σκληρή πολιτικοιδεολογική μάχη για την «επανοικειοποίηση» της «μεταρρύθμισης» (τα τελευταία χρόνια ταυτίστηκε η έννοια με τις συντηρητικές δυνάμεις) και τη θεραπεία εγγενών αδυναμιών που βρίσκονται στο γενετικό υλικό της πολιτικής και κοινωνικής μας κουλτούρας (βλ. την ανάρτηση «Η αυτονόμηση του δημόσιου χώρου ως σύγχρονο δημοκρατικό αίτημα).
Μπορούν οι εγχώριες προοδευτικές δυνάμεις να ικανοποιήσουν αυτό το διακύβευμα? H (προεκλογική) περίοδος που ακολουθεί προσφέρεται για ανάλογες συζητήσεις…
Αναρτήσεις
2 comments:
Η τεκμηρίωση της σοσιαλδημοκρατικής άποψης, περνά μέσα και από την διαπίστωση (ερευνητική και εμπειρική) ότι η διαφθορά, η αναποτελεσματικότητα και η χαμηλή ποιότητα, σχεδόν αντιστοιχίζεται ταυτόχρονα με το δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Πόσες φορές δεν έχουμε συναντήσει αντίστοιχα φαινόμενα στις συναλλαγές μας με ιδιώτες ή επιχειρήσεις (γραφειοκρατία, καθυστερήσεις, διαφθορά, αδιαφορία), η διαφορά ίσως είναι στην λεγόμενη «λογοδοσία», με μια αντιστρόφως ανάλογη κατεύθυνση της ευθύνης από τον ιδιωτικό στον δημόσιο τομέα και τούμπαλιν. Εννοώ, ότι στον ιδιωτικό τομέα, θα βρεις πιο εύκολα κάποιον (φυσικό πρόσωπο) που θα αναλάβει την «ευθύνη» (της εξυπηρέτησης, του έργου, του λάθους κ.οκ.) ενώ αντίστοιχα στο δημόσιο, η αναζήτηση μπορεί να οδηγήσει σε λαβυρίνθους με αποτέλεσμα στο τέλος να μην ….υπάρχει ευθύνη. Αντιστρόφος ανάλογα όμως, σε άλλες περιπτώσεις, το δημόσιο λογοδοτεί απευθείας στην πολιτεία και τους νόμους, ενώ το ιδιωτικό, τοιχοκολλεί ένα «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» και «την κάνει ανενόχλητο για άλλες πολιτείες…». Έχουμε δηλαδή από την προσωπική ευθύνη στο ιδιωτικό αλλά και την κοινωνική λογοδοσία στο δημόσιο. Σε κάθε περίπτωση, σοβαρό ζήτημα, μεγάλη συζήτηση και για την συνέχεια…
Μέσα από αυτές τις παρατηρήσεις και τα trade-offs που αναφέρεις Γιώργο, αναδεικνύονται και πιθανές μεταρρυθμιστικές επιλογές, ειδικώς στους τομείς που αναφέρω στο κείμενο (δηλαδή στον σκληρό πυρήνα του κοινωνικού κράτους).
Μεταρρυθμιστικές επιλογές που στοχεύουν στη διασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα των κοινωνικών υπηρεσιών (υγεία, παιδεία) ώστε να παράγονται κοινωνικώς επιθυμητά αποτελέσματα (δικαίωμα στην ισότιμη πρόσβαση όλων στις αντίστοιχες υπηρεσίες), αλλά και στην ενσωμάτωση στοιχείων δημιουργικής άμιλλας, λογοδοσίας, κοινωνικής-ατομικής υπευθυνότητας και αποτελεσματικότητας για τη διασφάλιση του δικαιώματος στην κατανάλωση υψηλής ποιότητας κοινωνικών υπηρεσιών (τα χρήματα που θυσιάζω μέσω φορολογίας "πιάνουν τόπο"). Η ενίσχυση του αξιακού πλεονεκτήματος του δημοσίου με στοιχεία αποτελεσματικότητας και ελέγχου είναι το κρίσιμο ζητούμενο.
Είναι αυτό που και άλλοτε είχαμε συζητήσει: επανεπινόηση του κράτους...
Δημοσίευση σχολίου