Η ερώτηση του τίτλου επιδιώκει να διατυπώσει μία προβληματική και επιχειρεί να εκφράσει έναν σκεπτικισμό περί την κοινωνική επιρροή των σύγχρονων διανοουμένων. Υποθέτω ότι, ένας αρκούντως περιεκτικός (μάλλον δεοντολογικός) ορισμός του "πνευματικού ανθρώπου" είναι ο κάτωθι: πνευματικός άνθρωπος ή διανοούμενος είναι εκείνος που ασχολείται με την επιστήμη, την τέχνη, την φιλοσοφία, την παιδεία, με τρόπο συστηματικό ώστε να επιδιώκει διαρκώς να προσεγγίσει την καταγωγή του "πράγματος" και των ιδεών που τον απασχολούν, επιδιώκοντας - παράλληλα- την κοινωνική διάχυση των "προϊόντων" της σκέψης του και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Με αυτόν τον ορισμό, επιχειρώ την αποδέσμευση του διανοούμενου από τα όρια της αυστηρής πνευματικότητας και την απόδοση ενός διακριτού κοινωνικού ρόλου. Στο παρελθόν, οι διανοούμενοι συνιστούσαν μία ισχυρή - ωστόσο δυναμική - μειοψηφία, σε κοινωνικές διαρθρώσεις που συγκροτούνταν από βιομηχανικούς εργάτες, αγρότες, εργατο-υπαλλήλους και μικροεμπόρους, όπου το επίπεδο εκπαίδευσης ήταν περιορισμένο στις βασικές γνώσεις. Ο κύριος κοινωνικός ρόλος των πνευματικών ανθρώπων αφορούσε στην δημόσια κριτική της επίσημης πολιτικής εξουσίας. Διόλου απροσδόκητα, οι διανοούμενοι αποτελούσαν τα κεντρικά δημόσια υποκείμενα πολιτικής κριτικής. Δείτε, με αφορμή και τις συζητήσεις για τον γαλλικό μάη του '68, τον ρόλο και την πλούσια δράση των πνευματικών ανθρώπων στη διάρκεια της δεκαετίας του '60 (ιδιαίτερα οι γνωστοί γάλλοι, ιταλοί, αμερικάνοι, γερμανοί διανοούμενοι). Ωστόσο, σήμερα η κατάσταση είναι αρκετά διαφοροποιημένη. Διαπιστώνεται μία κρίσιμη αντίφαση, ειδικότερα στην ελληνική κοινωνία: ενώ η κοινωνική συμμετοχή στις πανεπιστημιακές σπουδές είναι ιδιαίτερα ισχυρή και η πληροφόρηση διαχέεται εύκολα και γρήγορα στην κοινωνία, ο ρόλος και η κοινωνική παρουσία των διανοουμένων έχουν εμφανώς αποδυναμωθεί. Ενδεχομένως, μία ισχυρή πλειοψηφία των πνευματικών ανθρώπων έχει αποποιηθεί τον "κοινωνικό ρόλο του διανοούμενου", επιδιώκοντας τη συμμετοχή σε κοινωνικές δομές οικονομικής και πολιτικής ισχύος και εξουσίας. Πιθανόν, η αποπολιτικοποίηση και η αποιδεολογικοποίηση της κοινωνίας, η αποδιάρθρωση του πανεπιστημίου και η πολεμική που δέχονται οι "τέχνες και τα γράμματα" από το σύγχρονο εμπορευματοποιημένο life style, οδηγούν αρκετούς διανοούμενους σε συνειδητή παραίτηση από τις κοινωνικές τους υποχρεώσεις. Αναμφίβολα, η ισχύς των Μ.Μ.Ε στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και η υποκατάσταση των πνευματικών ανθρώπων από τους δημοσιογράφους, ως κεντρικά υποκείμενα δημόσιας πολιτικής κριτικής αποτελεί μία πειστική εξήγηση του φαινομένου. Με αυτές τις σκέψεις και παρατηρώντας επίμονα τις κοινωνικές εξελίξεις και τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, νομίζω ότι το ερώτημα του τίτλου είναι εύλογο: που είναι οι πνευματικοί άνθρωποι; Σίγουρα, η κοινωνία τους χρειάζεται...
Αναρτήσεις
12 comments:
Για να υπάρξουν φωνές πνευματικών ανθρώπων πρέπει κάποιοι να σπρώξουν και κάποιοι να φωνάξουν παραπάνω για να ακουστούν αυτές οι φωνές...δυστυχώς ο θόρυβος της μετριότητας καταλαμβάνει πολύ χρόνο και χώρο...Ομως, όλα ξεκινούν και πάλι απο τη Παιδεία και τις ανθρωπιστικές σπουδές που αυτή τη στιγμή είναι υποβαθμισμένες...Μου έδωσες μια ιδέα που απο καιρό έχω στο μυαλό μου για post....Φυσικά θα επανέλθω...είναι ένα πολύ ζωντανό θέμα κι έχει ανάγκη παραμονής στο blog ...:)
Ελένη,
χαίρομαι που αυτή η ανάρτηση έγινε αφορμή για να μία καινούρια δική σου. Αναμένω με ανυπομονησία να τη διαβάσω. Όντως είναι ένα ζήτημα που προσφέρεται για κουβέντα. Στο post επιχειρώ να διατυπώσω μερικές εξηγήσεις για το φαινόμενο της διακριτής απουσίας των διανοουμένων από τη διαμόρφωση της συλλογικής σκέψης (κοινή γνώμη) και κουλτούρας. Η αναφορά σου στην υποβάθμιση των ανθρωπιστικών σπουδών - προσθέτω και των κοινωνικών επιστημών - είναι πολύ σημαντική. Στο ποστ μου, ενσωματώνω όλη την προβληματική περί παιδείας στην σύντομη φράση "αποδιάρθρωση του (θεσμού του) πανεπιστημίου"
Προκειμένου, να "προβοκάρω" λίγο την κουβέντα, υπάρχουν σήμερα πραγματικά πνευματικοί άνθρωποι, σύμφωνα τουλάχιστον με τον ορισμό που τους αποδίδω στο post, ή τελικά η γενικευμένη μετριότητα έχει εισχωρήσει και στο χώρο των "τεχνών και των γραμμάτων"?
Δεν είμαι σίγουρος....έτσι το θέτω ως μία παράμετρο στη συζήτηση
Βρε αγόρι μου, σε παρακολουθώ αρκετό καιρό. Εισαι 26 χρονών, έχεις μόρφωση, ιδέες, άποψη, αλλά είναι δυνατόν να γράφεις σα να εχει καταπιεί κάποιο αγγούρι;
Ασε τον εαυτό σου ελεύθερο, εκφράσου σαν νέος 26 χρονών! Είναι κρίμα όλο αυτό το στήσιμο, όλη αυτή η αστεία επιτηδευμένη ευγένεια, πρός τι, τι κερδίζεις από αυτήν, τι εξυπηρετεί; Ψαξε τα ιστολόγια, δεν θα βρείς κανένα άλλο με τόσο ξύλινη έκφραση και γραφή. Είναι κρίμα και αδικεί τις (σωστές) απόψεις που εκφράζεις.
Αγαπητέ κύριε Θεολογίτη.
Σεβαστή η άποψη σας αλλά επιτρέψτε μου να διαφωνήσω σε ένα σημείο,το οτι οι νέοι πρέπει να εκφράζονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο(life stile) όπως δηλαδή εκφράζεται η συντριπτική πλειοψηφία των νέων σήμερα. Ο Πασχάλης είναι μορφωμένος ,ευγενής , συγκροτημένος, ενώ οι προβληματισμοί του αγγίζουν όλες τις τάσεις της σύγχρονης σκέψης. Μπορεί βέβαια να ακούγεται λιγάκι ξύλινος κάποιες φορές, το βέβαιο όμως είναι ότι τα κείμενα του δεν έχουν να ζηλέψουν και πολλά πράγματα απο αντίστοιχα κείμενα γνωστών στοχαστών.
Και το κυριότερο η ευγένεια αυτού του παιδιού ,μόνο αστεία δεν είναι, ουτε βέβαια και επιτηδευμένη. Τωρα αν εσείς έτσι το θεωρείτε , δικαίωμα σας , αλλά νομίζω -με όλο το σεβασμό - οτι κάνετε λάθος.
Ας το δεχτούμε λοιπόν., Μπορεί kai στη σημερινή εποχή να υπάρξουν νέοι πολύ ...sapiens.
@α.θεολογίτης,
αρχικά, σ'ευχαριστώ που παρά την απέχθειά σου στο στιλ γραφής μου εξακολουθείς και διαβάζεις το blog. Συγκρατώ το γεγονός ότι κάτι ενδιαφέρον βλέπεις κάθε φορά που περνάς μια βόλτα από εδώ...
Τώρα, ως προς τις...σκληρές παρατηρήσεις σου...
Κοίτα, δεν πρόκειται για καμία σκοπιμότητα, ούτε προφανώς σκοπεύω να κερδίσω κάτι.
Έτσι αποτυπώνεται στο ...χαρτί η σκέψη μου και αυτό είναι το προσωπικό ύφος και ο τρόπος γραφής. Δεν αισθάνομαι κανέναν περιορισμό και νιώθω απόλυτα ελεύθερος. Προφανώς δεν σου αρέσει και πιθανότατα δεν αρέσει σε πολλούς (μάλλον εκεί πάει το... σε αδικει). Ίσως πρέπει να αναπροσαρμόσω το γράψιμό μου. Σκέφτομαι σοβαρά τις παρατηρήσεις σου.
Πάντως, δεν έχω κανένα πειστικό επιχείρημα για να σε πείσω ότι δεν χρησιμοποιώ καμία αστεία επιτηδευμένη ευγένεια για να κερδίσω κάτι ή να εξυπηρετήσω κάποιο σκοπό. Δυστυχώς ή ευτυχώς, έτσι είναι αν έτσι νομίζεις...
Όπως και να' χει, thanks για την παρέμβαση....
Υ.Γ. Ελπίζω να μην περίμενες να σε... βρίσω για να ευχαριστηθείς :)
Νίκο,
thanks για τα καλά σου λόγια. Κοκκινίζω :)
Πάντως, μου άρεσε ο Θεολογίτης. Είναι εξαιρετικό ένας άνθρωπος που σε διαβάζει να σου κάνει καλοπροαίρετες παρατηρήσεις, έστω και με σκληρό τρόπο. Να στα λέει στα ίσα...
Μακάρι στην προσωπική μας ζωή να υπήρχαν περισσότεροι Θεολογίτες!!!
Δεν θα κουραστω να λεω πως το συστημα κανει καλα τη δουλια του.
Η ενοχλητικες παρεμβολες της πμευματικης ηγεσιας στα πολιτικα δρωμενα, επρεπε να βρεθει τροπος να σταματησουν και οι φωνες πνευματικης αφυπνισης των πολιτων να σιωπησουν (και μιλαω για την Ελλαδα που γνωριζω).
Πακτωλος χρηματων, επιδοτησεων και προγραμματων απο την ΕΕ επεφεραν τα προσδοκωμενα αποτελεσματα.
Οι καθηγητες πια ασχολουνται με τη διαχειρηση χρηματικων κονδυλιων και αδιαφορουν για τον πνευματικο υποσιτισμο των πολιτων.
Τα παντα το χρημα μπορει να τα διαβρωσει, αυτη ηταν η απλη και παντα αποτελεσματικη συνταγη της φιμωσης.
Οι κ.κ καθηγητες επιδιδονται μετά μανιας σε μια "ευγενη" αμιλλα "πολιτισμενης" αρπακτικοτητας προγραμματων ΕΕ.
Το πότε θα κορεστει η ορεξη τους φανταζομαι πως δεν χρηζει απαντησης.
Μετα απο το μεγαλο φαγοποτι ερχεται η συνηθεια της πολυφαγιας που καταστρεφει οριστικα την πνευματικη υγεια της εν λογω "ηγεσιας"...
...ας μη νευριασω αλλο σημερα...
Καλημέρα φίλε Vagnes,
πολύ σωστά...Συμφωνώ με τις σκέψεις και τις επεκτείνω λιγάκι.
Ειδικά τα τελευταία χρόνια, έχει στηθεί επιμελώς μία "βιομηχανία" διαχείρισης και "στρατηγικής" χορήγησης πόρων στο πεδίο του πολιτισμού. Πολλά βγήκαν στη φόρα από την έρευνα στο ΥΠΠΟ μετά το σκάνδαλο Ζαχόπουλου (καλά τι γίνεται με αυτό?)
Επίσης, η σημερινή κυβέρνηση εδώ και πέντε χρόνια ακολουθεί μια εκπληκτική επικοινωνιακή τακτική, με χειρουργικό τρόπο θα έλεγα, για την προσέγγιση ανθρώπων που παραδοσιακά ανήκουν στον χώρο της Αριστεράς. Πρόκειται για μία διάσταση της στρατηγικής του κέντρο, του σεμνά και ταπεινά, της πτώσης των διαχωριστικών γραμμών.
ένα παράδειγμα φέρνω στη μνήμη μου που νομίζω ότι είναι πολύ πετυχημένο.
Ο συνθέτης Γ. Μαρκόπουλος ένιωσε την ανάγκη να πεί ότι "ο Κ.Καραμανλής είναι ο πιο προοδευτικός Έλληνας Πρωθυπουργός". Ένα απλό παράδειγμα είναι, αλλά πίσω από αυτό πολλές σκέψεις μπορούν να γίνουν.
Πάντως, δημιουργείται η εντύπωση ότι, η διασύνδεση πνευματικών ανθρώπων με πολιτικές και κοινωνικές δομές ισχύος και εξουσίας, τους έχει μετασχηματίσει από δημόσια υποκείμενα πολιτικής κριτικής έναντι κάθε εξουσίας, σε υποκείμενα απλής συμμετοχής και συνδιαχείρισης των δημοσίων πραγμάτων.
Γειά σου homo-sapiens. Πολύ ενδιαφέρον το θεμα σου σήμερα. Οι "διανοούμενοι" γίνανε μέρος της πολιτικής εξουσίας. Και όσοι δεν γινανε, εκεί γυρω γυριζουν περιμένοντας τη μερα που θα γινουν.
Άλλοι πάλι, στραφήκανε στις χαρές της ιδιωτείας και της τρυφηλής ζωής, ενώ ο λόγος τους παραείναι τεχνικός, και αποστειρωμένος, συνηθως επιτηδευμένα δυσνόητος (μεταμοντέρνοι), αυτοαναφορικός, ακαδημαικος για εσωτερική και μονο κατανάλωση. Η επικοινωνια με τους εξω γινεται σε καθαρά ναρκισσιστική βαση.
Στην ελλάδα ο χωρος αυτος, υπερ-εκπροσωπείται από θεολογιζοντες φιλοσόφους (Γιανναράς, Μπέζγος) ή θεολόγους σκέτους.
Ναι Cynical,
και εγώ εκεί καταλήγω τελικά. Μάλιστα, τη δεύτερη κατηγορία που αναφέρεις, δηλαδή εκείνους που κλείνονται στα αυστηρά όρια μίας "ιδιωτικής" πνευματικότητας, επιλέγω να μην τους κατατάσσω ως πνευματικούς ανθρώπους, στο βαθμό που η κοινωνική προστιθέμενη αξία που προσφέρουν είναι μικρή και ασκούν ελάχιστη επιρροή.
Το σχόλιό σου ταιριάζει πολύ ωραία με την σημερινή σου ανάρτηση που διάβασα με πολύ ενδιαφέρον...Συγκρατώ τη διάκριση εργαλειακού (μεταμοντέρνου) λόγου και ορθού λόγου...
@Πασχάλη νομίζω ότι το θέμα σου είναι και πάλι πολύ σημαντικό.
Θα ορίσω τον πραγματικό πνευματικό άνθρωπο ως:
1)Αυτόν που τολμάει να μην μιλάει για λογαριασμό καμίας οργάνωσης γιατί έτσι δεσμεύεται ρητά ή άρρητα από αυτήν.
2) Αυτόν που παράγει νέους τρόπους γλώσσας (Λόγου) έξω από τους δομημένους, μακριά από την τυποποίηση.
3) Αυτόν που διαφωνεί και μπορεί να ξεχωρίζει τις πηγές της διαφωνίας του. Μιλάει γι' αυτές αντί να αναστοχάζεται με αυτές (μεταμοντερνισμός).
4) Αυτός που διαχωρίζει το "πολιτεύεσθαι" (των συμφερόντων) από την πολιτική πράξη.
Greek Rider,
συμφωνώ με τις προϋποθέσεις σου...Όσο περισσότερο εξειδικεύουμε ποιοτικά τον ορισμό, τόσο θα διαπιστώνουμε τη δραματική έλλειψη πραγματικών πνευματικών ανθρώπων σήμερα.
Δημοσίευση σχολίου